Osmanli Devletinin İkilemi: Gedik İhdası

This study aims to analyse the Ottoman state's dilemma on establishing new gediks or abolishing them in late eighteenth and early nineteenth centuries. This study is limited to Ottoman capital city, Istanbul which presented many examples of gediks. Selim III was the first sultan being aware of inflationary effect of gedik in commodity prices. Even if he aimed to abolish the gedik as a monopolistic right of artisans which was gradually interfering into the right of proprietorship, in practise state created confusion itself sometimes by forbidding new gediks and sometimes by giving permission to establishment of gediks. He also tried to put a limit on the inheritance of this right but not the inheritance of tools and equipment. As a traditional reformist, Selim III tried to preserve existing order and put an end new establishments, in practise he gave discordant desicions. Mahmud II's all attempts on gediks seem to find financial support for his reforms. While he was trying to give "order" to institution of gedik by gathering all of them under the framework of vakıfs and admitting limitations in some crafts/trades, he also opened the way of unrestricted gediks on field of new fashions. In order to understand the state's manner and artisans' attitude to developments concerning the institution of gedik which has been regarded as a constituent element of the Ottoman guild system, the origin of the word gedik, its meaning in artisans' world, the artisans' approach to the development of gedik rights concerning the social and economic conditions in Ottoman capital city are discussed throughout the study. Besides, in this study it is argued that gedik was not only an innovation imposed by the Ottoman ruling men but it was also an instrument of the artisans for preserving their livelihood. As a conclusion, the paper discusses the problem of abolishment process of gedik institution after Tanzimat era. Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin on sekizinci yüzyıl sonuondokuzuncu yüzyıl başlarında yeni gedikler ihdas etmek ya dagedikleri ilga etmek konusunda yaşadığı ikilemi analiz etmeyiamaçlamaktadır. Çalışma, gedik konusunda çok sayıda veri bulmaimkanı sunan Osmanlı başkenti İstanbul ile sınırlıdır. III. Selim,gediklerin ürünler üzerindeki enflasyonist etkisinin farkına varan ilkpadişahtır. III. Selim, esnafın tekelci haklarını bünyesinde toplayan vegiderek mülk sahiplerinin haklarına nüfuz etmeye başlayan gedikleriortadan kaldırmayı amaçlamış olsa da, pratikte onun döneminde devletkimi zaman yeni gedik ihdasına izin vererek kimi zaman ise yasaklamayoluna giderek kendisi de bir karmaşa yaratmıştır. III. Selim, gediğinmülkle mirasına sınırlama getirmiş ancak alet edevatın mirasındageçmişte izlenen tutumu devam ettirmiştir. Gelenekçi reformist olaraktanınan sultan, gedik konusunda da mevcut durumu muhafaza edipyeni gediklerin önünü kesmeyi amaçlamışsa da pratikte birbiriyleçelişen kararlar vermiştir. II. Mahmud'un gediklerle ilgili tüm çabası,reformlarına finansal destek olarak değerlendirilebilir. Tüm gediklerivakıflar çatısı altında toplayarak gedik kurumuna bir nizam vermeye vebazı alanlarda sınırlamaları devam ettirmeye çalışırken, bir yandan dayeni moda ürünlerin üretim ve satışında sınırsız gedik ihdasının yolunuaçmıştır. Çalışma boyunca Osmanlı esnaf teşkilatının temel taşı kabuledilen gedik kurumuna dair devletin ve esnafın tutumunu anlamak içingedik kelimesinin kökeni, esnafın dünyasındaki anlamı, değişen sosyalve iktisadi koşullarda esnafın gedik haklarına yaklaşımı incelenmeyeçalışılmıştır. Ayrıca bu çalışmada gedik, Osmanlı idarecileri tarafındanempoze edilen bir yenilik değil, esnafın yaşamını idame ettirmek içinelinde bulundurma çabası içinde olduğu bir araç olarakdeğerlendirilmiştir. Tanzimat sonrası gedik kurumunun ilgası ile ilgiligelişmeler çalışmanın sonuç kısmı olarak sunulmuştur