Bir Vezir ile Bir Alimin Siyasetle İlgili Tavsiyelerinin Karşılaştırılması: Asafname ve Usulü’l-Hikem’de Kullanılan Ahlaki Gerekçeler

This article provides a parallel reading of Lutfi Paşa’s Asafname and Hasan Kafi’s Usul al-Hikam, both 16th century Ottoman siyasetnames. These books, the former penned by a prominent member of the bureaucracy and the latter by a middle ranking scholar, were compared in terms of the religious references they make, and the justifications they provide for specific recommendations. It was found, as was expected, that Usul uses religious references and religious justification more frequently than Asafname does. However, formal/rule-based justification, a larger ethical category encompassing the religious as well as traditional and legal justification and defined in opposition to utilitarian/consequentialist justification, was used more frequently by Asafname. Despite its heavily religious language and the religious background of its author, Usul used utilitarian arguments more frequently than formal ones when making recommendations. Bu makalede 16. yy. Osmanlı siyasetnamelerinden Lütfi Paşa’nınAsafname’si ile Hasan Kafi Akhisari’nin Usulü’l Hikem’ikarşılaştırılacaktır. Birincisi sadrazamlık da dahil olmak üzere birçoküst düzey görevde bulunmuş bir devlet adamı tarafından, diğeri iseçeşitli vilayetlerde kadılık ve müderrislik görevlerinde bulunmuş bir dinadamı tarafından kaleme alınmış olan bu iki eser, kullandıkları dinireferansların içeriği ve siyasetle ilgili tavsiyelerinin ne şekildegerekçelendirildiği bakımlarından paralel bir okumaya tabi tutulmuştur. Beklendiği üzere dini referansların ve dini içerikligerekçelerin Usulül’l Hikem’de Asafname’den daha fazla kullanıldığıgörülmüştür. Bununla beraber, daha geniş bir kategori olan ve hemdini, hem geleneksel, hem de yasal gerekçelendirmeyi içeren kuraladayalı/formel argümanların Asafname’de daha fazla kullanıldığıgörülmüştür. Dini bir eğitim alan ve dini referansları metin içinde sıkçakullanan Akhisari ise Usulü’l Hikem’deki siyasetle ilgili tavsiyelerinikuralcı değil, daha çok faydacı argümanlarla desteklemiştir. Bu bulguyadayanarak, Akhisari’nin erken dönem İslam hukukundaki iki temelyaklaşım olan eh-i rey ve ehl-i hadis’ten birincisine daha yakın olduğusöylenebilir. Makale ayrıca siyasi tavsiyelerin içerik analizi içinkullanılabilecek bir yöntem de önermektedir. Buna göre bütüntavsiyeler biri tavsiyenin kendisi, diğeri de tavsiyenin gerekçesi olmaküzere iki parçadan oluşan terkipler olarak değerlendirilebilir. Buyöntem kullanıldığında, incelenen metinlerin içerdikleri ahlakiargümanların sayısal bir analizini yapmak mümkün hale gelmektedir