Mehmed Tevfik's Nevâdirüʼz-Zarâʾif

The first samples of collections of pleasantries and witticisms in Turkish literature are encountered in the 15th century. Such collections became very popular after this period and today many such compilations are preserved in manuscript collections. Mehmed Tevfik,who was called as “Çaylak”, i.e. the Newbie, and who had contributed tothe Turkish satire by publishing the first Turkish comic weekly andseveral compilations of witticisms and anecdotes, was also the author ofone of the 19th century anecdotal compilations titled Nevâdirüʼz-zarâʾif,i.e.‘Rare Stories of the Elite'. In this work, he compiled severalanecdotes about Turkish intellectuals and poets in order to preservetheir memories.The only fascicle of this incomplete collection was published in1881. It consists of one chapter after an introduction. The introductionstarts with a report about a conversation between the ProphetMuhammad and Dihye and includes an essay on the importance ofwitty anecdotes and pleasantries in the Islamic and eastern cultures.The first chapter is organized according to the reigns of Ottomansultans, Murad I, Süleyman the Amir, Mehemmed I, Mehemmed II,Bayezid II, and Selim I, and includes several anecdotes about peoplewho have lived in these periods as well as some brief observations byMehmed Tevfik.One of the important aspects of the Nevâdirüʼz-zarâʾif is that, asan original compilation it preserves anecdotes about Turkish authorsand intellectuals that are not so commonly known. This article presentsan evaluation of the text along with an annotated edition of it in modernTurkish alphabet and an index of proper names. Klasik Türk edebiyatında, güldürmek amacıyla yazılmış “latife” adlı kısa hikâyelerin de toplandığı “letâif” ya da “letâif-nâme”lerin ilk örneği XV. yüzyıla aittir. Bu tür, XVI. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmış ve XIX. yüzyıl sonlarına kadar birçok örneği verilmiştir. Çaylak lakaplı Mehmed Tevfik de XIX. yüzyılda letâif düzenleyenler arasındadır. Çıkardığı ilk mizah gazetesi ve fıkra derlemeleriyle Türk mizahına önemli katkılarda bulunan yazarın konuyla ilgili eserlerinden biri meşhurlarımızın, özellikle edip ve şairlerimizin latifelerini toplamak ve unutulmamalarını sağlamak amacıyla kaleme aldığı Nevâdirüʼz-zarâʾifʼtir. Bu kitap tek cüz olarak H.1299/M.1881-82ʼde yayımlanmış, ancak tamamlanamamıştır.Mehmed Tevfikʼin, işittiği latifelerden hafızasında muhafaza ettiği ya da yazıya geçirdiklerini bir araya getirmeye çalıştığı adı geçen kitap, mukaddimeyi takiben tek bölümden oluşmaktadır. Ana metne Hz. Muhammed ve Hz. Dıhye arasında geçen bir latifeyle başlayan yazar, İslam ve Doğu kültürüne mensup diğer önemli kimselerin latifeye gösterdikleri ilgi üzerinde durmayı da ihmal etmemiştir. Murâd-ı Evvel, Emir Süleyman, Çelebi Sultan Mehmed, Fatih, Bâyezîd-i Sânî ve Yavuz Sultan Selim asırlarına göre düzenlediği metinde bu dönemlerde yaşamış meşhur kimseler hakkındaki latifelere yer vermiş ve söz konusu dönemler hakkında çok kısa da olsa kimi değerlendirmeler yapmıştır.Şair ve ediplerimizle ilgili pek de yaygın olmayan bazı latifeleri günümüze ulaştırması nedeniyle Nevâdirüʼz-zarâʾif de Türk mizah edebiyatına katkısı olacak metinlerden biridir. Bu çalışmada Nevâdirüʼz-zarâʾif hakkında kısa bir değerlendirme yapılmış, eserin metni günümüz alfabesine aktarılarak sonunda metnin içinde geçen özel isimlerden oluşan bir dizin verilmiştir