An Example of Ottoman Tafsir Literature: Tafsir in “Sharh al-Manẓumah” of Mehmet Shah Fanârî

This article analyzes the parts related to Tafsir of the couplets written by Molla Fanari, who was an important character during the period of Ottoman Empire’s foundation, as the form of lughaz in order to examine the Ulama of Aksaray, where he had gone following Ankara War. However, this analysis will not proceed over Molla Fanari’s work, because his work titled Manẓuma have not succeeded to reach our time.Thus, this analysis will be in the light of Mehmet Shah Fanari’s worktitled Sharh al-Manẓuma, which explains and contains the MollaFanari’s couplets. In his work dealing with twenty different topics,Mehmet Shah Fanari specifically evaluates and dissects the views ofSakkaki, Zamakhshari, Jamaladdin Aksarayi, Quṭ baddin Radhi andMolla Fanari, which made contribution intellectually to the formation ofTafsir part and provided clarification to matters. By this study, I havetried to ascertain the method of problem solving of that period over acertain sample. Therefore, first I will clarify some points displaying theposition and characteristic of my study. In this context, I havecategorized the works, which were not written as an independent Tafsirbook but including parts related to Tafsir. Also, the subject lughazforming the structure of couplets is generally examined in the context ofthe study. While dealing with lughaz, I have benefited from the chaptertitled “’Ilm al-lughaz wa al-muammayat” of Mehmet Shah Fanari’sanother work titled Anmuzej al-’Ulum.In Conclusion, there takes place general considerations by takingthe main chapter of this study to the center. There are mainly twogeneral perspectives: the first one is about the prototype of mufassir inthe period of Ottoman Empire’s foundation; and the second one isrelated to positive and negative features of dealing with Tafsirknowledge over explanations (sharh). Bu makalede Osmanlı kuruluş döneminin önemli simalarından biri olan Molla Fenârî’nin, Ankara savaşı sonrası gittiği Aksaray’daki ulemayı imtihan etmek amacıyla lugaz olarak oluşturduğu beyitlerden tefsirle ilgili olan kısmı incelenecektir. Ancak konu, Molla Fenârî’nin eseri üzerinden ele alınmayacaktır. Zira Molla Fenârî’nin Manzûme adlı eseri, günümüze ulaşmamıştır. Bundan dolayı konu, bu eseri şerh eden ve Molla Fenârî’nin beyitlerini bünyesinde barındıran Mehmet Şah Fenârî’nin Şerhu’l-Manzûmesi ışığında incelenecektir. 20 farklı konunun ele alındığı eserde, düşünsel anlamda tefsir bölümünün oluşumuna katkı sağlayan ve konuya açıklık getiren Sekkâkî, Zemahşerî, Cemaleddin Aksarâyî, Kutbeddin Râzi ve Molla Fenârî’nin görüşleri, ayrıntılı olarak değerlendirilmiş ve tahlil edilmiştir. Bu çalışma sayesinde dönemin problem çözme metodu, belli bir örneklem üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır. Ancak bunu yaparken yaptığımız çalışmanın yerini ve genel karakterini ortaya koyan bazı noktalar, öncelikle açıklığa kavuşturulacaktır. Bu manada direkt tefsir eseri olarak yazılmayan fakat içinde tefsire dair bölümler bulunan yapıtlara yönelik bir tasnif yapmaya çalışılacaktır. Ayrıca beyitlerin yapısını oluşturan “lugaz” konusu, genel hatlarıyla ele alınmıştır. Lugaz konusu ele alınırken de, Mehmet Şah Fenârî’nin Enmûzecu’l-Ulûm adlı eserinin “ilmu’l-lugaz ve’l-muammeyât” kısmından faydalanılmıştır.Sonuç kısmında da tahlil ve değerlendirmesini yaptığımız söz konusu bölümden hareketle genel mülahazalara yer verilmiştir. Bu manada iki açıdan tespitler yapılmıştır. Birincisi, Osmanlı kuruluş dönemi müfessir prototipi hakkında olacaktır. İkincisi tefsir birikiminin şerhler üzerinden ele alınmasının artı ve eksilerine dairdir