Znak językowy i dychotomia significans : significatum a morfosemantem i funkcja morfosemantyczna

Artykuł dotyczy teorii znaku językowego, w tym rozróżnienia elementów: znaczący (significans) i znaczony (significatum). Rozważania skupione są na dwóch przeciwstawnych teoriach: jednej ‒ bilateralnej i psychologistycznej (mentalistycznej), pochodzącej od Ferdinanda de Saussure’a (CLG) i drugiej ‒ unilateralnej i obiektywistycznej autorstwa Leona Zawadowskiego (LTJ). Autor artykułu teorie te porównuje i ocenia, zestawiając je z przedstawianą już w swoich wcześniejszych pracach (m.in. Sroka 2016a i 2016b) własną koncepcją morfosemantemu i funkcji morfosemantycznej. Znak (fr. signe) w ujęciu de Saussure’a składa się z wyobrażenia akustycznego (fr. image acoustique) jako elementu znaczącego (fr. signifiant) i pojęcia (fr. concept) jako elementu znaczonego (fr. signifié), podczas gdy w ujęciu Zawadowskiego obejmuje on tylko będący na płaszczyźnie elementu znaczącego element tekstu (jako zjawisko fizyczne) w jego cechach inherentnych, a poza znakiem pozostaje element rzeczywistości pozatekstowej jako element znaczony. Pojęcie morfosemantemu jest uogólnieniem, modyfikacją i rozwinięciem pojęć znaku językowego wypracowanych przez de Saussure’a i Zawadowskiego. Morfosemantem jest elementem tekstu, definiowanym według trzech kategorii, do których należą: forma (F) (segment tekstu w jego cechach inherentnych), sygnifikacja czynna (S) (fakt, że segment tekstu reprezentuje wybrany element rzeczywistości pozasegmentalnej) i lokacja (L) (występowanie segmentu tekstu w danym otoczeniu). Funkcja morfosemantyczna (o kierunkach: sygnifikacja/lokacja => forma; forma/lokacja => sygnifikacja; forma/sygnifikacja => lokacja) jest rozpięta nad strukturalnie homogenicznym zbiorem morfosemantemów. Zaproponowane pojęcie morfosemantemu jako odpowiednika znaku językowego nie jest ani w pełni bilateralne, gdyż element znaczony (reprezentowany element rzeczywistości pozasegmentalnej (RR)) nie jest częścią morfosemantemu, ani też w pełni unilateralne, ponieważ obok formy (F), tj. kategorii, której wartościami są zespoły cech inherentnych segmentu tekstu, do istoty morfosemantemu należą również kategorie relacyjne: sygnifikacja czynna (S) oraz lokacja (L). Przedstawiona koncepcja morfosemantemu i funkcji morfosemantycznej jest obiektywistyczna, lecz obok niej można też stworzyć interpretację psychologistyczną (mentalistyczną), zakładając, że przedmiot poznania ma swoje odbicie (reprezentację) w umyśle poznającego podmiotu.Language sign and the dichotomy significans : significatum in relation to morphosemanteme and the morphosemantic function. Summary: The paper deals with the theory of language sign and with the distinction between the elements: signifying/signifier (significans) and signified (significatum). The discussion focuses on two opposite theories: one – bilateral and psychologistic (mentalistic) ‒ coming from Ferdinand de Saussure (CLG) and the other ‒ unilateral and objectivistic ‒ authored by Leon Zawadowski (LTJ). The present author compares and evaluates these theories, juxtaposing them with his own conception of morphosemanteme and the morphosemantic function, proposed in his earlier studies (e.g. Sroka 2016a and 2016b). According to de Saussure, a linguistic sign (Fr. signe) consists of the acoustic image (Fr. image acoustique) as the signifying element (Fr. signifiant) and of the concept (Fr. concept) as the signified element (Fr. signifié). According to Zawadowski, the sign includes only the textual element (as a physical phenomenon) in its inherent features, which belongs to the plane of the signifying element, and outside of the sign there is the element of the extratextual reality as the signified element. The concept of the morphosemanteme is a generalization, modification and development of de Saussure’s and Zawadowski’s concepts of the language sign. The morphosemanteme is an element of text defined according to three categories, namely: form (F) (textual segment in its inherent features), active signification (S) (the fact that a textual segment represents a given element of the extrasegmental reality), and location (L) (occurrence of a textual segment in a given environment). The morphosemantic function (of the directions: signification/location => form; form/location => signification; and form/signification => location) expands over a structurally homogeneous set of morphosemantemes. The proposed concept of the morphosemanteme as a counterpart of the language sign is neither fully bilateral, since the signified element (represented element of the extrasegmental reality (RR)) is not part of the morphosemanteme, nor fully unilateral, since in its essence the morphosemanteme includes not only form (F), i.e. the category whose values are sets of the inherent features of the textual segment, but also relational categories: active signification (S) and location (L). The conception of the morphosemanteme and morphosemantic function described here is objectivistic but it is also possible to create its psychologistic (mentalistic) interpretation, assuming that the object of cognition has its reflection (representation) in the mind of the conceiving subject. Keywords: F. de Saussure, Leon Zawadowski, element of text, language sign, signifying element (significans), signified element (significatum), morphosemanteme, form, signification, location, morphosemantic function