Kontakt językowy w tłumaczeniu. Początkowy etap rozwoju przedimka określonego w świetle gockiego przekładu Biblii

Language contact in translation: The initial stage in the development of the definite article in the light of the Gothic text of the Bible. Summary: Definiteness (weak determination) is a characteristic of grammatical constructions whose base is a name, and whose formative is an article (a weak determiner). In definiteness, we distinguish between exponents (which are formatives of the mentioned grammatical constructions), e.g. the, a(n), functives (or determinants), and formal values (viz. definite, indefinite, and bare). Functives are the factors which, at the stage of encoding, determine the occurrence of particular exponents. They are either formal (e.g. the target role of the article as an exponent of nominalization) or logico-semantic. The latter make a system whose components are the actual scope values of a countable common name, viz. α1 = unique, α2 = identifying, β = free, γ1 = universal, γ2 = existential, and δ = species-oriented. They correspond to the subsets of the scope of the name which, at the stage of encoding, are those to be conveyed in the message, and, at the stage of decoding, are recognized as actually conveyed. The types of functives mentioned are applied to the analysis of the use of the simple demonstrative sa (m.), sō (f.), þata (n.) ‘this, that’ in the Gothic translation of the Bible. It is shown that this demonstrative can be qualified as an article or article-like determiner when it appears as (a) an exponent of co-reference, i.e. when the actual scope value of the name it precedes is α2 (identifying), e.g. hundafaþs … sa hundafaþs ‘a centurion … the centurion’ (b) an exponent of nominalization, e.g. sa saiands ‘the (one) sowing’, ‘the sower’, and as (c) an element connecting the components of an appositive construction, e.g. sunus meins sa liuba ‘my son the beloved (one)’. Such types of the use of the demonstrative are treated as the initial stage in the development of the definite article in Gothic. It is probable that in a similar way, and especially as an exponent of co-reference, this article started to develop also in other languages. The influence of the Greek original upon the use of the Gothic simple demonstrative as a counterpart of the definite article ὁ, ἡ, τό is indubitable but it is not so strong as to violate the morpho-semantic rules of Gothic. Thus, in the case of the actual scope value α1 (unique) and γ1 (universal), a simple name in Gothic is preceded by the zero determiner although (but not always) in the Greek original it is accompanied by the definite article, e.g. in the case of α1: sauil ὁ ἥλιοϛ ‘the sun’, and in the case of γ1: skalks ὁ δοῦλος ‘the servant’. S t r e s z c z e n i e: Określoność słaba (ang. definiteness) przysługuje konstrukcji gramatycznej, której podstawą (bazą) jest nazwa, a formatywem ‒ określnik słaby, czyli adimek (ang. article), którego odmianą jest przedimek. Na określoność słabą składają się wykładniki (które są formatywami we wspomnianych konstrukcjach gramatycznych), np. ang. the, a(n), funktywy (czyli determinanty) i wartości formalne (mianowicie: określona, nieokreślona i zero-określnikowa). Funktywy to czynniki, które w procesie kodowania determinują występowanie poszczególnych wykładników. Dzielą się one na formalne (np. docelowa rola przedimka jako wykładnika nominalizacji) i logiczno-semantyczne. Te ostatnie stanowią system, na który składają się aktualne wartości zakresowe pospolitej nazwy policzalnej, a mianowicie: α1 = unikatowa, α2 = identyfikująca, β = wolna, γ1 = uniwersalna, γ2 = egzystencjalna i δ = rodzajowa/gatunkowa. Odpowiadają one podzbiorom zakresu nazwy, które na etapie kodowania występują jako docelowe, a na etapie dekodowania są rozpoznawane jako faktycznie obecne. Wymienione rodzaje funktywów są wykorzystane do analizy użycia demonstrativum prostego sa, sō, þata ‘ten, ta, to’, ‘tamten, tamata, tamto’ w gockim przekładzie Biblii. Ukazano, że to demonstrativum ma tu charakter przedimkowy lub przedimkopodobny, gdy występuje jako (a) wykładnik współodniesienia (koreferncji), czyli gdy aktualną wartością zakresową nazwy jest α2 (identyfikująca), np. hundafaþs … sa hundafaþs ‘setnik … (ten) setnik’ (b) wykładnik nominalizacji, np. sa saiands ‘[ten] siejący’, ‘siewca’, oraz (c) element łączący składniki konstrukcji apozycyjnej, np. sunus meins sa liuba ‘syn mój [ten] umiłowany’. Tego rodzaju użycia demonstrativum traktowane są jako początkowy etap rozwoju przedimka określonego w gockim. Jest prawdopodobne, że w podobny sposób, a szczególnie jako wykładnik współodniesienia, przedimek ten zaczął się rozwijać także w innych językach. Wpływ oryginału greckiego na użycie demonstrativum jako odpowiednika przedimka określonego ὁ, ἡ, τό jest niewątpliwy, lecz nie tak silny, aby gwałcić reguły morfosemantyczne języka gockiego, o czym świadczy fakt, że w przypadku aktualnej wartości zakresowej α1 (unikatowej) i γ1 (uniwersalnej) nazwę prostą poprzedza w gockim określnik zerowy, mimo że (choć nie zawsze) w greckim oryginale występuje przedimek określony, np. w przypadku α1: sauil ὁ ἥλιοϛ ‘słońce’, a w przypadku γ1: skalks ὁ δοῦλος ‘sługa’.