Zmiany strukturalne w gospodarstwach rolnych na ziemiach polskich przed odzyskaniem niepodległości

W opracowaniu podjęto próbę analizy zmian strukturalnych w gospodarstwach rolnych w poszczególnych zaborach w okresie od początków realizacji procesów uwalniania chłopów z poddaństwa i ich uwłaszczania do uzyskania niepodległości. Analiza wykazała ścisłe powiązanie skali i dynamiki zmian strukturalnych w gospodarstwach rolnych z czasem i sposobem realizacji reform uwłaszczeniowych oraz przeobrażeniami w otoczeniu gospodarstw wynikającymi z realizowanej polityki społeczno-gospodarczej państw zaborczych. W rezultacie skala zmian w gospodarstwach rolnych w poszczególnych zaborach była bardzo zróżnicowana. Pod względem struktury obszarowej, wyposażenia technicznego, organizacji i zarządzania, poziomu intensyfikacji produkcji rolniczej i wyników produkcyjnych najbardziej korzystne zmiany zaszły w gospodarstwach w zaborze pruskim (przede wszystkim w Wielkopolsce i na Pomorzu), mniej korzystnie w Królestwie Polskim i najmniej w zaborze austriackim i na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego włączonych do Rosji.