MEDŽELLA – NOVA PARADIGMA PRIMJENE KODIFIKOVANOG, ŠERIJATSKOG, MATERIJALNOG PRAVA U SUDSTVU

Materijalno pravo je ono koje sud primjenjuje kad odlučuje o meritumu stvari unutar postupka, a formalno se odnosi na pravila postupka, tako je materijalni, Kazneni zakon, a formalni, Zakon o kaznenom postupku. Medžella, o kojoj će biti riječ u ovom radu, sadrži vid kodifikovanog, šerijatskog, materijalnog prava. Historijska analiza epoha razvoja islamske pravne misli upućuje na to da je islamsko pravo-fikh u svome razvoju i sistematizaciji prošlo više različitih faza ili epoha razvoja od kojih je podjela, koju je napravio Mustafa Ahmed Ez-Zerka, spominjući sedam različitih faza, prihvatljiva za objašnjenje ovog fenomena i savremenu kodifikaciju islamskog prava. Sedmu fazu koja obuhvata razvoj fikha, kako kaže autor, od pojave „Medželle“ do danas, karakterišu tri bitne stvari od kojih je prva: Uzimanje i proglašavanje „Medželletul-ahkjamul-a'dlijje“ kao općeg građanskog zakona uzetog iz hanefijskog fikha. U poglavlju Građansko pravo, Opšta enciklopedija Larousse, spominje se da bivša zemlja Jugoslavija, u razdoblju između dva svjetska rata, Prvog i Drugog, nije imala jedinstvenu građansko-pravnu teritoriju, nego se sastojala iz šest pravnih područja od kojih je posebnograđansko-pravno područje činila Bosna i Hercegovina gdje „su se primenjivali otomanski svetovni zakoni (Medžele), muslimansko versko pravo (Šerijat), konfesionalna hrišćanska prava, običajno pravo i OAGZ kao dopunsko pravo” . Za poznavaoce Šerijata i islamskog fikha ova kvalifikacija o Šerijatu i Medželli je netačna, ali odražava stav konvencionalnih pravnika, njihovo nepoznavanje i nerazumijevanje biti šerijatskog prava. Niti je Medžella svjetovni zakon, dakle laički, niti Šerijat samo muslimansko vjersko pravo. To se vidi čak i iz originalnog naziva Medželle koji stoji u naslovu prijevoda na bosanski jezik – Medželle i ahkjami šerije, i upućuje na općepoznatu kodifikaciju šerijatskog prava ili hanefijskog mezheba u tzv. fikhu mua'melata...  Glavna karakteristika fikhskih pravnih zbornika leži u činjenici velike disperzije i nejedinstva pravnih stavova i mišljenja. Mišljenja su davali pravni eksperti kroz pravno rezonovanje koje je bilo, bez obzira na sve, legitimno i po uvjetima metodologije islamske jurisprudencije. Radilo se o tzv. fikhu tefsiri i tefsili (komentar i naučna objašnjenja) deriviranom naučnom metodologijom iz temeljnih tekstova i izvora Šerijata kao najveća i najobimnija pravna baština koju je svijet upoznao. Predstavljena je u pravnim školama (mezhebima) poznatih učenjaka sa razlazom metodološke i pravno-praktične prirode koja je pričinjavala teškoću u primjeni. Bio je to dovoljan razlog da se pokuša novi vid kodifikacije, koja će se ostvariti izradom Medželle, čija je najveća odlika ta što se njome napravila razlika između naučnog – stručnog prava koje se objašnjava, predaje i tumači, i prava koje je materijalni sudski izvor u vidu samo jednog odabranog stava pretvorenog u član/paragraf. To je epohalni, revolucionarni preokret u primjeni islamskog fikha, te se s pravom može smatrati novom paradigmom primjene kodifikovanog, šerijatskog, materijalnog prava u sudstvu i velikim korakom ka uniformnom, jedinstvenom tumačenju i primjeni prava i jedinstvenosti sudske prakse. Pravna osnova za sve ovo potvrđena je i objašnjena u stavu 1801. Medželle u kojem se kaže da ako sultan izda naredbu/ukaz da se postupi po nekom stavu, iz razloga što je to u korist ljudi i što je primjerenije za savremeno doba, onda nije u ingerenciji sudije da sudi i radi po nekomdrugom mišljenju i stavu. Ako bi to učinio, njegova odluka nije izvršna i sprovodiva. Potvrda za to je i stav 16. Medželle koji glasi: Idžtihad, stav nekog pravnog eksperta ne dokida se idžtihadom, pravnim rezonom istog takvog drugog eksperta.