MENEMEN HADİSESİ VE ÖĞRETMEN KUBİLAY’IN KATLİNE TÜRK KAMUOYUNDAN YÜKSELEN TEPKİLER

İzmir'in Menemen ilçesinde askerliğini yedek subay olarak yapmakta olan genç öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay 23 Aralık 1930 tarihinde “şeriat” söylemiyle halkı galeyana getirmek isteyen bir grup tarafından katledilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında Şeyh Sait ayaklanmasından sonra “irticai” anlamda karşılaşılan ikinci önemli badire olan bu hadisede bir kısım mürtecinin “şeriat” maskesi ve söylemi altında Türkiye Cumhuriyeti’nin üzerine inşa edildiği Cumhuriyet rejimi ile laiklik ilkesine ve inkılâplara şiddetli bir saldırısı ve başkaldırışı söz konusu olmuştur. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapanışının akabinde gerçekleşen bu olayların söz konusu fırka ile ilişkisine yönelik tartışmalar önem arz etmektedir. Hadisenin akabinde icra edilen tahkik, tetkik ve yargılamalar devletin otoritesini kuvvetlendirmiş ve bir anlamıyla Cumhuriyet Halk Fırkası’nın iktidarını da pekiştirmiştir. Bütün bu özellikleri değerlendirildiğinde hadise Cumhuriyet tarihinin önemli inceleme ve araştırma konularından birini teşkil etmektedir. Çalışma konusunun özünü, Türk kamuoyunda ve vicdanında derin bir teessür uyandıran söz konusu elim hadiseye ülke sathında gösterilen tepkiler teşkil etmiştir. Bu tepkiler Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal, Başvekil İsmet İnönü ile önde gelen diğer devlet erkânından başlayarak Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar yayılmıştır. Çalışma, Menemen Hadisesi ile Kubilay’ın şehadetine ülke sathında gösterilen tepkileri birincil kaynaklar ışığında bütüncül bir yaklaşımla ilk defa ele alıyor olması nedeniyle önem ve özgünlük arz etmektedir. Anadolu’nun dört bir yanından yükselen tepkiler, Gazi Mustafa Kemal’e, Cumhuriyete, devlete ve hükümete güven telgrafları, çeşitli mahallerde düzenlenen büyük çaplı protesto mitingleri, matbuatta hadisenin şiddetli bir şekilde kınanması, zanlılara yönelik tahkikatın ve mahkeme celselerinin kamuoyu tarafından yakından takibi şeklinde olmuştur.