Budowa rzęsek – od ultrastruktury do funkcji

Rzęski są strukturami zachowanymi w toku ewolucji, występującymi u większości Eukaryota. Ze względu na strukturę i pełnione funkcje wyróżnia się dwa typy rzęsek: nieruchome rzęski pierwotne, tworzone w fazie spoczynkowej cyklu komórkowego oraz rzęski ruchome. Rzęski pierwotne są odpowiedzialne za odbieranie i przekazywanie sygnałów ze środowiska do wnętrza komórki, natomiast rzęski ruchome umożliwiają ruch pojedynczych komórek, a w organizmach wielokomórkowych, w tym u człowieka, przemieszczanie wydzielin lub drobin wzdłuż powierzchni komórek nabłonka wyścielającego m.in. drogi oddechowe, jajowód i komory mózgowia. Szkielet obu typów rzęsek, tzw. aksomena, zbudowany jest z dziewięciu obwodowych par mikrotubul. Rzęski ruchome mają dodatkowo dwie mikrotubule centralne, które wraz z przyłączonymi do nich kompleksami białkowymi tworzą kompleks pary centralnej, oraz makrokompleksy białek przyłączone do mikrotubul obwodowych. Makrokompleksy te są rozmieszczone periodycznie wzdłuż mikrotubul obwodowych, tworząc wzór powtarzający się co 96 nm. W każdym powtórzeniu znajdują się cztery zewnętrzne ramiona dyneinowe, siedem wewnętrznych ramion dyneinowych, trzy promienie łączące, po jednym kompleksie N-DRC i MIA, oraz inne, mniejsze kompleksy. Skoordynowane działanie tych makrokompleksów jest niezbędne do prawidłowego ruchu rzęsek.