Polska refleksja o muzyce w kinie dźwiękowym w latach trzydziestych XX wieku. Główne idee i perspektywy badawcze w muzykologii

Pierwsze świadectwa refleksji na temat rozbrzmiewającej wprost z ekranu muzyki pojawiły się w Polsce jeszcze przed premierą pierwszego rodzimego filmu dźwiękowego (Moralność pani Dulskiej, 1930). Problematyka ta obecna była w różnego typu czasopiśmiennictwie, przybierała różnorodne formy, a autorami poszczególnych wypowiedzi byli zarówno publicyści, jak i aktywni twórczo przedstawiciele środowiska filmowego i muzycznego. Już pod koniec lat 20. dostrzeżono (Kamieński, Dembiński) olbrzymi potencjał rozwojowy „kinomuzyki” oraz potrzebę ścisłej synchronizacji ilustracji muzycznej z akcją filmu. Po prezentacji muzyki filmowej na festiwalu muzycznym w Baden-Baden (1929) dokonano też próby systematycznego uporządkowania typów pierwszych dźwiękowców (Stromenger). W latach 30. o filmie dźwiękowym kilkakrotnie wypowiadał się Mateusz Gliński dając przegląd jego obecnej kondycji oraz kreśląc wizję możliwych dróg jego ewolucji wiodących ku stworzeniu nowej, syntetycznej formy sztuki łączącej dźwięk i ruch. Dyskusję nad problemem całościowej dźwiękowości filmu podejmowali też inni publicyści (m.in. Zahorska, Fryd, Braun), filmowcy (Bohdziewicz) i kompozytorzy (Rathaus). Idealnym wzorcem takiej syntezy były dla nich zwykle filmy rysunkowe oraz dzieła René Claire’a. W ujęciu Rathausa natomiast wizja sztuki łączenia obrazu, dźwięku i muzyki w optyczno-akustyczną jedność związana była z ideałem „filmu dźwiękowego z ducha muzyki”. W rodzimej refleksji nad filmem dźwiękowym obecne były także wątki psychologizujące (m.in. Czermiński i Furmanik), które dotyczyły roli muzyki w doznawaniu utworu filmowego przez widza-słuchacza. Najszersze i najbardziej wnikliwe ujęcia problematyki muzycznej w filmie wyszły natomiast spod pióra Mariana Neuteicha i Zofii Lissy w 1937 roku. Obydwoje pojmowali film dźwiękowy jako syntetyczną formę sztuki odwołującej się do sfery wzroku i słuchu, a szczególną uwagę poświęcili funkcjom muzyki w stosunku do obrazu oraz jej związkom z innymi elementami dźwiękowymi filmu. Lissa dokonała przy tym pełnej systematyzacji funkcji sfery akustycznej w filmie oraz rozpatrzyła szereg zagadnień szczegółowych, w tym kwestię funkcjonowania muzyki nowoczesnej w kinie. Z kolei wypowiedzi twórców muzyki do polskich filmów (m.in. Maklakiewicz i Laks) dotyczyły zwykle specyfiki takiego zadania oraz stawiały postulat udziału kompozytora w pracy nad filmem już od momentu opracowywania scenariusza, dostrzegany także przez publicystów. Wszystkie powyższe źródła stanowią niewątpliwie cenny materiał do badań w zakresie filmowo zorientowanej muzykologii obejmujących m.in. problemy stylistyczne, gatunkowe i funkcjonalne, „filmowe biografie” polskich kompozytorów czy też badanie polskiej muzyki filmowej jako „muzyki współczesnej”.