Roman Palester jako pionier polskiej muzyki filmowej

Twórczość Romana Palestra dla filmu odcisnęła trwały ślad w dziejach polskiej kinematografii, mimo iż sam kompozytor nie nadawał temu aspektowi swej działalności większej wagi. Niniejszy artykuł poświęcony jest pierwszej (do 1939 roku) fazie pracy kompozytora na rzecz filmu. Celem jest, dokonana na podstawie zachowanych materiałów audiowizualnych i źródeł pośrednich, próba zarysowania panoramy recepcji filmowej muzyki Palestra w międzywojennym środowisku kulturowym, określenia zasad jego współpracy z innymi kompozytorami w przypadku współautorstwa, a także syntetyczna charakterystyka funkcji, znaczenia i własności ścieżek dźwiękowych Palestra ze szczególnym uwzględnieniem filmu pt. Zabawka. Najefektywniejszą współpracę nawiązał Palester z reżyserem Józefem Lejtesem (1901–1983). Napisał muzykę do pięciu jego filmów (Dzikie pola, 1932; Młody las, 1934; Dzień wielkiej przygody, 1935; Róża, 1936 oraz Dziewczęta z Nowolipek, 1937), przy czym każdorazowo partnerem Palestra w realizacji tego zadania był Marian Neuteich. Z Neuteichem współtworzył Palester także muzykę do Ludzi Wisły (1938) Aleksandra Forda i Aleksandra Zarzyckiego. Z kolei przy muzyce do filmu August Mocny (1936) współpracował z Leonem Schillerem, a przy opracowaniu muzycznym Halki opartej na kanwie libretta opery Stanisława Moniuszki współdziałał z Feliksem Rybickim. Współautorskim dziełem jest także ilustracja muzyczna do filmu Ja tu rządzę (1939) dokonana wespół z Władysławem Danem. Wobec braku partytur i ogólnego charakteru informacji wnoszonych przez napisy do filmów trudno z pewnością stwierdzić, jak wyglądał rzeczywisty podział ról i kompetencji w tych kompozytorskich tandemach. Niewątpliwie jednak (z wyjątkiem ostatniego z wymienionych filmów) wykraczał on poza prostą dwuzadaniowość: muzyka „lekka” versus „poważna”. Ponadto w filmach Lejtesa ilustracja muzyczna wpisuje się w reżyserską koncepcję kojarzenia niezależnych od siebie elementów dźwiękowych i wizualnych w tzw. „trzeci wymiar” i uwikłana jest w liczne konteksty symboliczne. Samodzielnymi ilustracjami muzycznymi Palestra są te do filmu Zabawka (1933) Michała Waszyńskiego oraz dwóch produkcji z 1939 roku – Żołnierza Królowej Madagaskaru Jerzego Zarzyckiego i Nad Niemnem Wandy Jakubowskiej i Karola Szołowskiego, które nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Muzyka do Zabawki stanowi kunsztowny przykład konstytutywnego wykorzystania popularnych piosenek w funkcji dramaturgicznie integrującej oraz łączenia tego materiału z muzyką utrzymaną w powszechnym stylu komponowania do wczesnego kina dźwiękowego. Dopełnieniem działalności filmowej Palestra do 1939 roku jest – wedle istniejących opracowań badawczych – muzyka do dwóch filmów dokumentalnych, choć jest to obszar możliwy do uzupełnienia. Cały omówiony tu jego dorobek świadczy zaś o z jednej strony o zdystansowanym, a z drugiej pełnym rzetelności i warsztatowej sprawności stosunku Palestra do zamówień na muzykę filmową. Prace te stanowią nieusuwalną i niewątpliwie wartą przybliżenia część twórczego wizerunku tego kompozytora.