Berghof na operowej scenie. Strategie adaptacyjne w „Czarodziejskiej Górze” Pawła Mykietyna do libretta Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób powieść Thomasa Mann pt. Czarodziejska góra została zaadaptowana na dzieło operowe Pawła Mykietyna z librettem Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk. Ze względu na prymarną funkcję libretta, jaką jest przekazywanie treści, temu elementowi poświęcono najwięcej uwagi, w artykule wskazane zostały jednak również elementy dźwiękowe opery, które w znaczący sposób dopełniają treść słowną. Tekst napisany jest metaforycznym językiem, opiera się na krótkich scenach, w których widoczna jest duża kondensacja treści i fragmentaryczność zauważalna w aluzjach do powieści przefiltrowanych przez wizję autorki. Znamienną cechą tworzywa libretta są pytania, na których opierają się partie dialogowe bohaterów. W libretcie uderza redukcja powieści Manna – mamy do czynienia z tekstem, dla którego powieść była tylko źródłem inspiracji. Autorom koncepcji libretta (Małgorzata Sikorska-Miszczuk i Andrzej Chyra) przyświecała idea, by dopowiedzieć pewne wątki przez Manna nierozwinięte, stworzyć powieściowy apokryf, wydobywający z pierwowzoru to, co niejasne – bez konieczności ścisłego ilustrowania przebiegu narracji. Stawiając na pierwszym planie problemy egzystencjalne, punktem ciężkości i osnową libretta uczyniono uczucia i stany emocjonalne bohaterów, a zupełnie odsunięto wątki polityczne i społeczne obecne u Manna. Między powieścią Manna a librettem dokonano według typologii przekładu intermedialnego Eugenia Spedicato obok redukcji operacji kondensacji, dyfuzji i amplifikacji. Mimo ogromnej redukcji tysiącstronicowej powieści do poetyckiego tekstu liczącego około trzydziestu stron w libretcie Czarodziejskiej góry mamy do czynienia także z operacją zrównania na kilku poziomach: przeniesienia do opery głównych bohaterów powieści, zachowania osi fabuły oraz relacji między bohaterami. Operową amplifikację stanowi między innymi postać Amerykanki, figura-symbol śmierci pod postacią anakondy, rozwinięcie scen miłosnych, odwołania do współczesnych kodów popkulturowych. Nowoczesne podejście kompozytora do dzieła operowego pozwoliło uzyskać większą ilustracyjność – nie tylko poprzez muzykę, ale i dźwięki konkretne w znacznym stopniu dopełnić tekst libretta, obie te warstwy stanowią istotne nośniki treści.