Patriotyzm Jana Tomasza Zamoyskiego

Jan Tomasz Zamoyski (1912–2002) był XVI, a zarazem ostatnim ordynatem ustanowionej decyzją Sejmu w 1589 r. Ordynacji Zamojskiej, której twórcą był założyciel Zamościa, kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski (1542–1605). Na przestrzeni wieków ród Zamoyskich charakteryzował się wielkim przywiązaniem do Ojczyzny i wierną służbą dla niej. Te chlubne tradycje patriotyczne kontynuował także ostatni jej ordynat, który objął nad nią pieczę pod koniec sierpnia 1939 r. Jako porucznik wziął udział w kampanii wrześniowej. Już we wrześniu 1939 r. rodzina Zamoyskich otoczyła opieką falę uchodźców z Wielkopolski, która przetoczyła się przez Zamojszczyznę. W czasie okupacji niemieckiej należał do organizacji podziemnych: Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej. Na terenie ordynacji ukrywali się różni ludzie, w tym także pochodzenia żydowskiego. Największą jednak zasługą rodziny Zamoyskich było ratowanie dzieci polskich uwięzionych w założonym w 1942 r. w Zwierzyńcu przejściowym obozie koncentracyjnym, które następnie wywożono do Niemiec na zniemczenie lub do obozów śmierci. Szczytem jego heroizmu była skuteczna interwencja u naczelnego dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski Odilo Globocnika, na skutek której w połowie lipca 1943 r. zwolniono z obozu około czterysta osiemdziesięcioro najmłodszych dzieci, dla których zorganizował ochronkę. W 1944 r. władze komunistyczne rozwiązały Ordynację Zamojską, a jej ordynat w 1948 r. został aresztowany i skazany przez sąd na 15 lat więzienia pod zarzutem szpiegostwa na rzecz państw zachodnich. Zarówno w czasie przesłuchań przez funkcjonariuszy ub, jak i sfingowanego procesu sądowego i pobytu w więzieniu w latach 1949–1956, zachowywał się w sposób godny Polaka i patrioty. Jako prezes Warszawskiego Koła Zamościan (1985–1997), wykorzystując swoje znajomości i koneksje, przez wiele lat czynił starania o renowację zamojskiej Starówki oraz przyczynił się do wpisania jej w 1992 r. na listę Dziedzictwa Narodowego unesco. Własnym sumptem utworzył w 1987 r. Muzeum Sztuki Sakralnej Fundacji Rodziny Zamoyskich przy zamojskiej Kolegiacie. Po 1989 r. został wybrany do Senatu RP II kadencji, w czasie której pełnił funkcję Marszałka seniora.