Polonia „dwóch światów”

Emigracja Polaków do różnych krajów świata na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci stanowiła zjawisko trwałe, o znaczeniu politycznym, społecznym i gospodarczym. Władze państwowe II Rzeczypospolitej i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przy wsparciu części społeczeństwa inspirowały powstanie organizacji mających współdziałać i otaczać opieką Polaków za granicą. Celem niniejszego artykułu jest dokonanie – przy tylko skrótowym przypomnieniu okoliczności powstania i celów statutowych aktotwórców – analizy zawartości przechowywanych w zasobie Archiwum Akt Nowych zespołów akt Światowego Związku Polaków z Zagranicy i Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia” pod katem aktywności wychodźstwa polskiego. Dokumentacja wytworzona i zgromadzona przez wspomniane wyżej organizacje stanowi wystarczający materiał badawczy do takiej analizy. Jest ona – co istotne – zasadniczą podstawą badań. W dotychczasowej literaturze przedmiotu nie podejmowano studiów nad wspomnianymi zespołami akt z punktu widzenia archiwistyki, skupiając się raczej na działalności obu organizacji. Interesujące nas podmioty musiały jednak dla potrzeb państwa i przy pomocy jego struktur gromadzić informacje o szeroko rozumianej Polonii na świecie w zakresie jej aktywności organizacyjnej, a także w wymiarze personalnym. Cel artykułu i jednoznacznie źródłowa podstawa opracowania wyznaczały metodologię badań. Wykorzystano metody stosowane w naukach historycznych, a zwłaszcza metodę bezpośredniego ustalania faktów czy, jak wolą inni, indukcyjną. Oba wskazane wyżej zespoły archiwalne zawierają szereg informacji o aktywności Polonii na świecie. Część z nich ma charakter ściśle określony w specjalnie opracowanych formularzach ankietowych lub sprawozdawczych, inne są niesformalizowane, jeszcze inne przynoszą informacje cząstkowe lub jednostkowe. Przystępując do badania obu zespołów, postawiono tezę, iż stanowią one podstawę nie tylko do odtworzenia działalności organizacyjno-programowej aktotwórców, ale również do ukazania wielu innych aspektów działalności Polonii.