Identyfikacja genderowa w rosyjskim dyskursie kulturowym

Tematem artykułu jest proces transformacji wyobrażeń o genderowej tożsamości przedstawiony na przykładzie rosyjskiej kultury od XVI do początków XVIII w. Głównym celem pracy jest analiza i opis specyfiki ówczesnych wyobrażeń na temat cech płciowych mężczyzny i kobiety, a także procesu stanowienia autonomicznego dyskursu żeńskiego. Zdaniem autorów niniejszego badania, tożsamość mężczyzny i kobiety z punktu widzenia przynależności do domu (rodu, rodziny) jako całości, właściwa dla kultury tradycyjnej, nie zakładała samodzielnej genderowej tożsamości, a jedynie tożsamość funkcjonalną. Jednocześnie, utrwalenie funkcji żony oraz męża, jak również służących i dzieci (Domoustroj), prowadziło do tego, że obyczaj uzyskał charakter normatywny, na skutek czego każda z takich funkcji uzyskała samodzielność w świetle prawa. Z jednej strony czyni to możliwym przeniesienie trójczłonowej struktury domu (jako systemu powiązanych funkcji ojca, żony oraz dzieci/służących) na inne społeczno-kulturowe fenomeny, jak choćby na państwo, przykładem czego są idee A. Kurbskiego (państwo jako trójczłonowa relacja car – doradcy – naród). Zarazem staje się możliwe rozpatrywanie poszczególnych funkcji w oderwaniu od płci lub całkowite pominięcie niektórych funkcji w systemie społecznym. Przykładem tego jest podejście reprezentowane przez cara Iwana Groźnego, chociaż ogólnie zachowuje on jeszcze tradycyjne wzorce generujące sensy kulturowe, postrzegając państwo jako dwuczłonową strukturę car – poddani. Usamodzielnienie funkcji społecznych w dalszej perspektywie czasowej pozwala na kształtowanie niezależnych żeńskich obrazów w XVII w. – w postaci czy to nauczających działaczek religijnych, jak Morozowa lub Urusowa, czy też księżnej Sofii. Następnie, już na początku wieku XVIII, miało dojść do całkowitego przeformatowania sfery kulturowej – od tego momentu można mówić o samodzielnym żeńskim dyskursie, jak również o dyskursie męskim. W drugiej połowie XVIII w. mężczyzna i kobieta są już postrzegani w ramach dwóch autonomicznych – żeńskiego i męskiego – dyskursów, chociaż M. Szczerbatow uznaje taką tendencję za skutek upadku obyczajów.