Między edukacją a indoktrynacją Dobra rodziny na łamach czasopism kobiecych w Polsce lat 70. Na przykładzie czasopism „Przyjaciółka” i „Kobieta i Życie”

Celem artykułu jest pokazanie deformacji rodziny i jej dóbr dokonywanych na łamach dwóch najbardziej popularnych czasopism kobiecych PRL – „Przyjaciółka” i „Kobieta i Życie” w ramach prowadzonej przez nie działalności społeczno-wychowawczej. Oficjalnie polegać miała ona na podnoszeniu świadomości małżeńskiej, rodzicielskiej i społecznej kobiet, co w odniesieniu do wybranych aspektów życia codziennego miało miejsce, ale oprócz tego prowadzono w nich zdecydowaną indoktrynację ideologiczną, która stosując określone mechanizmy propagandowe dokonywała redukcji i wypaczeń znaczenia wielu wartości rodzinnych, dokonując przy tym niebezpiecznych manipulacji intelektualnych i emocjonalnych. Biorąc pod uwagę niezwykłą popularność tych czasopism i ponad 40-letni okres ich obecności na rynku, można obawiać się negatywnych skutków ich oddziaływań na świadomość małżeńską-rodzinną całego pokolenia polskich kobiet-czytelniczek tej prasy. Prezentowany tekst stanowi swoistą kontynuację badań A. Kłoskowskiej i F. Adamskiego, którzy w różnych okresach PRL starali się odczytywać zakres upolitycznienia przekazywanych w nich treści. Obecność cenzury uniemożliwiała jednak pełne pokazanie tego zjawiska. Obecne badanie tych samych zagadnień, ale w innych uwarunkowaniach historycznych, dowodzi możliwości odkrywania nowych faktów, istotnych dla lepszego zrozumienia dzisiejszej rzeczywistości. Badaniami objęto oprócz prac powyższych autorów, 104 numery czasopism „Przyjaciółka” i „Kobieta i Życie” z 1975 r., które poddano analizie frekwencyjno-tematycznej w ramach metody badania zawartości mediów. Nawiązując do koncepcji modelu komunikacyjnego H. Lasswella, sformułowano trzy zasadnicze problemy badawcze (i odpowiadające im pytania szczegółowe) nastawione na poznanie: 1) przekazywanych treści (ich sensu i znaczeń), 2) treści pomijanych, 3) cech dyskursu, 4) mechanizmów przekazu. Występowanie działań indoktrynacyjno-propagandowych określano na podstawie ustalonych wskaźników (kryteriów). Teoretycznym odniesieniem dla badań była komunistyczna koncepcja rodziny w ujęciu K. Marksa, F. Engelsa i W. Lenina.