Warszawska Biblioteka Księży Misjonarzy w Domu Głównym zgromadzenia u św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Zarys problematyki

Biblioteka Księży Misjonarzy przy Kościele św. Krzyża należała do ważnych ośrodków życia intelektualnego Warszawy okresu Oświecenia. W oparciu o zachowaną dokumentację, obejmującą materiały archiwalne i podstawowy zasób książkowy tej kolekcji oraz literaturę przedmiotu, autor przedstawił dzieje biblioteki od połowy XVII w. po rok 1867. Nie jest dokładnie znana wielkość księgozbioru w chwili kasaty Zgromadzenia (1851) – liczę tę w oparciu o wspomnienia członków zgromadzenia można w przybliżeniu oszacować na 40 000, może 50 000 tomów. Natomiast sprawozdanie rektora Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej z podsumowania roku akademickiego 1865-1865 podaje, że pomisjonarski księgozbiór, który trafił do Akademii liczył ok. 30 000 tomów. Analiza zawartości księgozbioru – w oparciu o zachowane i rozproszone egzemplarze – potwierdza, że biblioteka stanowiła znakomity warsztat naukowy nie tylko dla teologów, ale również przedstawicieli innych nauk (np. prawnych, historycznych). Była to biblioteka domu, w którym działały dwa seminaria duchowne. Służyła on profesorom przygotowującym wykłady, klerykom – którzy mogli wypożyczać książki do pracy indywidualnej czy do wspólnego czytania w refektarzu. Korzystali z niej również przedstawiciele innych zgromadzeń i instytucji kulturalno-naukowych (np. Józef Andrzej Załuski czy Jan Albertrandi). Spora grupa misjonarzy zaangażowana była w działalność Komisji Edukacji Narodowej oraz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, a do tej aktywności własny księgozbiór był nieoceniony. Sam księgozbiór był cenny – znajdowało się tam kilka rękopisów (np. Jana Długosza) czy inkunabułów.