Upamiętnienia Łodzi żydowskiej – w jaki sposób przeszłość uobecnia się w teraźniejszości

Przyglądając się przeszłości każdego miasta, możemy zidentyfikować rozmaite wydarzenia, które pozostają w pamięci jego mieszkańców, obrazach przekazywanych z pokolenia na pokolenie – w przypadku Łodzi jest to niewątpliwie funkcjonowanie w mieście getta żydowskiego. Nie zawsze tak jednak było – pamięć o historii społeczności żydowskiej przekształcała się poprzez długie dekady XX stulecia, by dopiero na początku XXI w. zagościć na dłużej w kanonie ważnych dla tego miasta wydarzeń. Jeszcze 15–20 lat temu w Łodzi obrazy przeszłości skoncentrowane na wielokulturowej historii miasta nie były tak powszechne, plasowały się raczej w obszarze zbiorowego zapomnienia. Od tego czasu jednak – co można wyczytać m.in. z treści obecnych w prasie codziennej, kalendarzu uroczystości rocznicowych czy topograficznej tkance upamiętnień – pamięć o sąsiadach innych narodowości powraca. W ramach projektu badawczego będącego punktem wyjścia tego artykułu przeprowadzono badania pamięci zbiorowej łodzian, koncentrujące się właśnie na owych nośnikach. Wychodząc od refleksji związanej z kanonem pamięci i roli obrazów pamięci o Łodzi wielokulturowej w kontekście innych wątków pamięci zbiorowej (zdiagnozowanych za pomocą wywiadów kwestionariuszowych), rozważania na temat Łodzi żydowskiej zostały pogłębione także przez obserwację konkretnych działań upamiętniających oraz materialnych przejawów tej pamięci – pomników i tablic upamiętniających stopniowo pojawiających się w mieście w pierwszych dekadach XXI w. I choć wyniki badań wskazują, iż białe plamy zostały wstępnie zapełnione przez liczne nawiązania w kulturze, turystyce, polityce czy sztuce, warto zadać sobie także pytanie, jak bardzo ta pamięć jest zakorzeniona w działaniach i emocjach współczesnych łodzian. Prezentowany artykuł stanowi rekapitulację ustaleń poczynionych w ramach rozprawy doktorskiej autorki – jest to jedynie wycinek projektu badawczego, który miał na celu pokazanie specyfiki łódzkiej pamięci o społeczności żydowskiej z wykorzystaniem różnorodnych metod badawczych. Zob. Joanna Gubała-Czyżewska, „Pamięć łodzian o społeczności żydowskiej w kontekście metodologicznych aspektów badań pamięci zbiorowej”, praca doktorska, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2018.