Samopomoc jako alternatywny sposób zapewnienia efektywnej ochrony praw prywatnych w prawie rzymskim

Celem artykułu jest prezentacja rzymskich regulacji dotyczących samopomocy z perspektywy metod kwalifikacji jej dopuszczalności z uwzględnieniem zarówno normatywnej treści oryginalnych aktów prawnych (Ustawa XII Tablic, Ustawa Akwiljańska, prawo pretorskie), jak i treści dodanych przez cesarzy i jurysprudencję. Samopomoc stanowiła alternatywną drogę zapewnienia efektywnej ochrony praw prywatnych w prawie rzymskim począwszy od okresu archaicznego aż po czasy justyniańskie. Należy odróżnić samopomoc aktywną i samopomoc pasywną. Samopomoc aktywna była stale poddawana ograniczeniom, aż w końcu została zakazana dekretem Marka Aureliusza (decretum divi Marci). Jeśli chodzi o samopomoc pasywną, można stwierdzić, że obecność i znaczenie zasady vim vi repellere licet są oczywiste od narodzin rzymskiego prawa prywatnego. Rzymianie nie stworzyli żadnych teoretycznych podstaw dla samopomocy, w szczególności dla uprawnionego pozbawienia kogoś życia, jednakże pomimo braku odpowiednich teoretycznych konstrukcji dla samopomocy nie kwestionowali zasady, że „siłę można odeprzeć siłą”. W ten sposób, w warunkach „obrony koniecznej”, które to uprawnienie wynikało już z samego prawa natury, a następnie zostało potwierdzone w ustawach, dozwolone było nawet pozbawienie życia napastnika, który zagroził naruszeniem dóbr ofiary takich jak życie, zdrowie czy mienie.