„Voluntas” – „scientia” – „ignorantia” a odpowiedzialność dodatkowa zwierzchnika za zobowiązania kontraktowe podległych mu „alieni iuris” w prawie rzymskim

W prawie rzymskim odpowiedzialność za zobowiązania kontraktowe oparta była początkowo na przesłankach obiektywnych: powstaniu węzła zobowiązaniowego. Wraz z rozwojem procesu formułkowego, pretor zaczął uwzględniać, a niekiedy wręcz uzależniać odpowiedzialność tej natury od czynnika subiektywnego, jak voluntas, scientia czy ignorantia agens. W zakresie odpowiedzialności dodatkowej w prawie rzymskim odpowiedzialność ta mogła wynikać zarówno z ignorantia, jak i scientia czy voluntas (scil. oświadczenia woli) zwierzchnika. Te subiektywne przesłanki odpowiedzialności różnicowały jednocześnie jej zakres, od najmniejszej na podstawie de peculio de in rem verso, poprzez zaostrzoną przez in tributum vocari wynikającą z wiedzy zwierzchnika aż po najszerszą (in solidum) opartą na jego voluntas. Ta ostatnia zawsze musiała zostać objawiona, w przypadku scientia oświadczenie woli wymagane było tylko w przypadku sprzeciwu zwierzchnika. Precyzyjne rozróżnienie subiektywnych przesłanek odpowiedzialności dodatkowej zwierzchnika jest efektem wykładni słów edyktu pretora miejskiego przez prawników klasycznych.