कर्णाली प्रदेशको मध्यकालीन खसराज्य र विद्याको अवस्था Karnali Pradeshko Madhyakalin Khasrajya ra Biddhyako Awastha

कर्णाली प्रदेशमा खस मल्लहरूले तीनसय वर्षजतिको समय शासन गर्दा सो क्षेत्रले नेपालको इतिहासमा महत्वपूर्ण स्थान हासिल गरेको थियो । त्यस युगमा उक्तक्षेत्रमा कला, वास्तुकला, भाषा साहित्य तथा धर्म संस्कृति एवं राजनीतिका क्षेत्रमा महत्वपूर्ण उपलब्धिहरू पनि हासिल भएका थिए । भोटको पश्चिमी प्रदेश गुँगेदेखि लिएर कुमाउँ गढवालका साथै तत्कालीन काठमाडौँ उपत्यका जस्तो शक्तिशाली राज्यसँग समेत टक्कर लिएर बसेको यस राज्यले विविध क्षेत्रमा निकै उन्नति गरेको थियो । कर्णाली प्रदेशमा सो समयमा विद्याको उन्नति पनि निकै नै भएको थियो । सो क्षेत्रका शासकहरू आफै शिक्षित थिए । राजाहरूले समेत केही पुस्तकहरू तयार पारेका थिए । साथै उनीहरूका भारदार र प्रशासनिक अधिकारीहरू एवं विभिन्न कार्यमा संलग्न ब्राह्मणहरू पनि शिक्षित थिए भन्ने कुरा सो बेलाका प्रमाणहरूबाट थाहा हुन्छ । पढेलेखेका ब्राह्मणहरू ज्योतिषी कार्य, पण्डित्याइँ कार्य एवं शिक्षण कार्य समेत गर्दथे । खस मल्ल राज्यमा विद्वान्हरूको कदर हुन्थ्यो । त्यसैले टाढा–टाढादेखिका विद्वान्हरू पनि त्यहाँ जम्मा हुन्थे । प्राप्त विभिन्न श्रोतहरूका आधारमा हेर्दा वर्तमान समयमा सबैभन्दा अविकसित तथा पिछडिएको मानिएको यो क्षेत्र पूर्वमध्यकालमा निकै शक्तिशाली राज्यका रूपमा प्रसिद्ध थियो ।