WPŁYW UKSZTAŁTOWANIA TERENU NA FUNKCJONOWANIE I ROZWÓJ SYSTEMU PRZYRODNICZEGO MIASTA NA PRZYKŁADZIE LUBLINA

Praca prezentuje zależności pomiędzy rzeźbą terenu, a kształtowaniem i funkcjonowaniem systemu przyrodniczego miasta (SPM) na przykładzie Lublina. Uwarunkowania historyczne związane z lokacją miasta wiążą jego centralną część z dolinami dwóch rzek: Bystrzycy i Czechówki. W sąsiedztwie tych cieków zawiązała się podstawowa tkanka miejska Lublina, która następnie rozrastała się bądź to w oparciu o istniejącą rzeźbę terenu, bądź prowadziła do znacznych przekształceń warunków geomorfologicznych obszaru miasta.W Lublinie jak każdym mieście obserwujemy wiele problemów związanych z rozwojem struktury urbanistycznej, które szczególnie zaczęły uwidaczniać się w latach 80 XX wieku. Wiele z nich pozostało nierozwiązanych, a często uległo nasileniu. Degradacja różnorodnych terenów zieleni w Lublinie oraz rzeźby terenu, która w XXI wieku nabrała istotnego znaczenia, związana jest z rozwojem zabudowy mieszkaniowej typu deweloperskiego. Ten rodzaj zabudowy często pozbawiony jest planowania na większych obszarach, a jego realizacja w przestrzeni Lublina przyczyniła się w wielu miejscach do zaniku elementów budujących system przyrodniczy miasta, a co za tym idzie do zmniejszania różnorodności biologicznej. Spowodowała także wzrost udziału powierzchni nieprzepuszczalnych (pokrytych asfaltem i betonem), które zaburzają naturalny obieg wody. Kolejną istotną kwestią, związaną z rozwojem urbanistycznym jest zabudowa klinów przewietrzających, co rzutuje na stan powietrza atmosferycznego, które zanieczyszczone jest pyłami zawieszonymi (PM2.5 i PM10) i gazami (tlenki azotu, tlenki siarki, dwutlenek węgla) przyczyniającymi się do powstawania zjawiska smogu, szczególnie w śródmiejskiej części Lublina. Na znacznym obszarze centrum notujemy również oddziaływanie miejskiej wyspy ciepła (MWC). Szybki rozwój Lublina spowodował szereg innych problemów środowiskowych i przestrzennych. Dlatego wielką wagę przywiązuje się dziś do całościowego spojrzenia na zasoby przyrodnicze miasta. Współczesne opracowania dotyczące systemu przyrodniczego miasta Lublin są próbą rozwiązania powyższych problemów. Opierają się one o wykorzystanie zalet warunków geomorfologicznych, do których należą między innymi doliny rzek: Bystrzycy, Czechówki i Czerniejówki oraz gęsta sieć suchych dolin. Doliny rzek i wąwozy stanowią istotne elementy SMP w postaci korytarzy i sięgaczy sprzyjające przemieszczaniu się mas powietrza i jego schładzaniu. Przekłada się to na poprawę jakości powietrza. Nie można także pominąć kwestii związanych z rolą różnorodnych terenów zieleni (parki, skwery, zieleńce, ogrody działkowe, tereny zieleni seminaturalnej, lasy miejskie) w retencjonowaniu wody i podnoszeniu różnorodności biologicznej. Dobrze funkcjonujący system przyrodniczy miasta może odpowiadać na kluczowe problemy obszarów zurbanizowanych.Warto podkreślić, że specyficzne ukształtowanie terenu Lublina daje nie tylko liczne korzyści środowiskowe, ale także wpływa na tożsamość miejsca, ponieważ znacząco uatrakcyjnia krajobraz miasta. Problemem jest jednak duża presja rynkowa na obszary atrakcyjne widokowo, gdyż ludzie chcą się tam osiedlać. Jednak przy okazji zabudowy często niwelują atrakcyjne elementy rzeźby terenu, między innymi zabudowując krawędzie wąwozów i dolin rzek.Słowa kluczowe: rzeźba terenu; system przyrodniczy miasta; doliny rzeczne; suche doliny; krajobraz miejski; Lublin.