Synodalność (soborowość) w Kościołach wschodnich

Artykuł ma na celu przybliżenie rozumienia synodalności (soborowości) w Kościołach wschodnich, aby stać się aktywnym głosem we współczesnej debacie na temat rozumienia i realizowania synodalności w Kościele rzymskokatolickim. Najpierw w tym artykule przedstawiono źródła biblijne oraz praktykę Kościoła starożytnego w odniesieniu do synodalnego (soborowego) zarządzania Kościołem. Następnie opisano instytucję synodu endimousa, czyli zgromadzenia biskupów pod przewodnictwem patriarchy. W dalszej części artykułu zajęto się teologią soborowości w Kościele prawosławnym, ukazując jej blaski i cienie. Na końcu przedstawiono rozumienie synodalności w katolickich Kościołach wschodnich. Instytucja synodu endimousa na chrześcijańskim Wschodzie ograniczyła właściwie rozumienie pojęcia „synod” jedynie do organu kolegialnego biskupów zgromadzonego pod przewodnictwem patriarchy lub niższej rangi prawosławnego zwierzchnika Kościoła autokefalicznego (arcybiskupa lub metropolity). Jednak w I tysiącleciu chrześcijaństwa przewodniczący synodowi patriarcha nie był jedynie primus inter pares (pierwszym spośród równych), ale miał także głos decydujący w wielu kwestiach. W Kościele prawosławnym można wyróżnić następujące rodzaje soborów: sobory powszechne w liczbie siedmiu, sobory „odrzucone” albo „bez uzyskania recepcji”, które nie zostały uznane za prawomocne, sobory lokalne oraz sobory hierarchów. Ponadto w 2016 roku odbył się na Krecie Sobór ogólnoprawosławny, w którym jednak nie wzięły udziału wszystkie autokefalie Kościoła prawosławnego. Ten fakt, jak również sama niemożność zwołania soboru powszechnego w Kościele prawosławnym od Soboru Nicejskiego II (787), wskazują na to, że na poziomie prawosławia jako całości idea soborowości pozostaje czystą teorią. W tym kontekście wydaje się, że synodalność w katolickich Kościołach wschodnich połączona z prymatem papieskim rozumianym w świetle eklezjologii Soboru Watykańskiego II może być realizowana z dużym powodzeniem. Z jednej bowiem strony tego rodzaju idea synodalności podkreśla doniosłą rolę i znaczenie kolegialności biskupów wraz ze swoim patriarchą, arcybiskupem większym lub metropolitą sui iuris, z drugiej zaś traktuje biskupa Rzymu jako najwyższą instancję odwoławczą.