Bieruńskie „Genius loci” – szczególny przypadek miejsca węzłowego miasta

W pracy zaprezentowano badania dotyczące analizy węzłów i punktów centralnych (knot) miasta Bieruń. Są nimi: kopiec, rynek, kościół pw. św. Walentego i plac św. Walentego. Można tutaj odnaleźć korzenie tożsamości społeczeństwa małego miasta i jego okolic. Bieruń historycznie położony jest na Górnym Śląsku, a dokładnie na Ziemi Pszczyńskiej. W 1387 roku otrzymał prawa miejskie. O rozwoju osady zadecydowały m.in. uwarunkowania środowiskowe oraz gospodarcze. Z historią istniejącego od początku XVI do początku XIX wieku Wielkiego Stawu Bieruńskiego oraz systemu rzek, potoków i małych stawów, wiążą się m.in. pozostałości zabytkowej Grobli oraz legendy o Utopcach – „stworokach bieruńskich”. Trwała obecność wspomnianych legend, podań, ich żywotność wśród – nie tylko dawnych – ale i współcze­snych mieszkańców Bierunia i terenów przyległych, stoi u podstaw procesu wyłaniania się ludowej tożsamości w przestrzeni miasta. Niektóre z tych elementów wkomponowano w studnię miejską – zaprojektowaną i zrealizo­waną na początku XXI wieku na bieruńskim rynku w miejscu nieistniejącej, historycznej studni. Tym samym wprowadzono w jedną z najważniejszych przestrzeni publicznych miasta – rynek – legendy i podania przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wspomniana studnia stała się wyróżnikiem miejsca lokalizacji oraz nośnikiem informacji historycznych i kulturowych. Nie mamy tu zatem do czynienia ze zwykłym ozdobnikiem ale z materializacją idei wyrosłej z tkanki żywej społeczności. Jeszcze głębszym jej wyrazem jest umieszczony centralnie w przestrzeni rynku Pomnik Powstańców Śląskich, który na tej właśnie ziemi jest autentycznym wyrazem pamięci o poległych ojcach. Drugi, nawet ważniejszy poziom tożsamości kulturowej stanowi tutejsza głęboka religijność i kult świętego Walentego. Uznanie świętego Walentego za patrona miasta oraz podniesienie kościółka dn. 13.02.2015 roku do godności Sanktuarium stanowiło jedynie sformalizowanie istniejących przekonań religijnych. W jego sąsiedztwie powstał plac św. Walentego z centralnie zlokalizowaną kolumną świętego, będący niejako przedłu­żeniem miejsca kultu, a stanowiący zarazem uobecnienie postaci patrona w  przestrzeni miasta. Wszystkie mogą być przykładem przekazu cząstki budującej tożsamość miasta. W 2016 roku Władze Miasta Bieruń podjęli uchwałę o utworzeniu Zespołu parków kulturowych. Nazwano je: „Park Kulturowy dla Obszaru Staromiejskiego” i „Park Kulturowy dla obszaru Grobli”.