TÜRKÇEDE “ÇOKÇA YAPAN” VE “OLAN”: TARAMA SÖZLÜĞÜ NDE -AGAN~-AĞAN, -GAN VE DİĞER EKLİ KELİMELER

Türkçede yeni kelimeler; türetme, birleştirme, kelimeye yeni anlamkatma, ödünçleme gibi farklı şekillerde elde edilmektedir. Bu yollardanbiri olan türetme, fiil ya da isim kök ve gövdelerine getirilen türetim ekleri ya da yapım ekleri ile yapılmaktadır. Eklendikleri kök ve gövdelerintürüne göre isimden isim, isimden fiil ya da fiilden isim, fiilden fiil türeterek çeşitlenen bu ekler aracılığıyla dildeki yeni kavramlara karşılıkbulunmaktadır. -AGAn~-AğAn, -GAn gibi bazı fiilden isim yapan ekler,üzerine geldikleri fiil kök ve gövdelerinden “çokça yapan” ve “olan” anlamı taşıyan isimler türetmektedir. Öyle ki kimi zaman türettikleri kelimelerin taşıdıkları çokluk ya da abartı manasını karşılamak için çok, iyigibi birtakım zarflara da ihtiyaç duyulmaktadır.Çalışmada veri toplamaya esas olan Tarama Sözlüğü, Türkçenin tarihsel gelişimini göstermesi bakımından araştırmacılar için önemli birkaynaktır. 1963-1972 yılları arasında altı cilt olarak yayımlanmış, altı ciltiçinde 227 kitabın taranmasıyla 14.000 madde başı söz, 60.000 tanığa yerverilmiştir. Tarama Sözlüğü’ndeki “çokça yapan” ve “olan” anlamındaki kullanımların hangi eklerle türetildiğinin sorgulandığı bu çalışmada,-AGAn~-AğAn ve -GAn ekleri sıklıkla olmak üzere -AcAn, -Ak, -GIç/-GUç, -GIn/-GUn ve -sAk fiilden isim yapma eklerinin “çokça yapan” ve“olan” anlamı taşıyan kelimeler türettiği sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak tespit edilen 121 kelime, aldıkları eklerden hareketle -AGAn~-AğAnekli türevler, -GAn ekli türevler ve diğer eklerden oluşan türevler olmaküzere üç başlıkta toplanmıştır