Ochrona podmiotowości prawnej osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym w prawie polskim

Wstęp: Ochrona podmiotowości prawnej osób z niepełnosprawnością intelektualną obejmuje, zgodnie z prawem międzynarodowym, poszanowanie autonomii jednostki z zachowaniem prawa do podejmowania samodzielnych wyborów. Prawo to nakazuje wprowadzenie modelu „wspomaganego podejmowania decyzji” w miejsce modelu „zastępczego”, a przez to rezygnację z instytucji ubezwłasnowolnienia osoby oraz z opiekuna. Celem pracy było określenie, czy prawo polskie zapewnia ochronę podmiotowości prawnej osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym zgodną z wytycznymi prawa międzynarodowego.Materiały i metody: Materiał badawczy obejmował przede wszystkim źródła prawa polskiego – konstytucyjnego i cywilnego, które skonfrontowano ze źródłami prawa międzynarodowego. Wybrana metoda obejmowała analizę aktów prawnych.Wyniki: Zdolność prawna z art. 12 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. oznacza możliwość działania na równi z innymi osobami. W polskim prawie to pojęcie jest węższe – oznacza bycie podmiotem prawa. Natomiast możliwość działania w swoim imieniu wymaga posiadania zdolności do czynności prawnych. W aktach rangi ustawy (kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy) umożliwiony jest przede wszystkim model zastępczego podejmowania decyzji, w którym w imieniu osoby zniepełnosprawnością intelektualną, pozbawionej lub ograniczonej w zdolności do czynności prawnych (ubezwłasnowolniona odpowiednio całkowicie lub częściowo), występuje odpowiednio opiekun lub kurator.Wnioski: Zaleca się usunięcie z osobowego prawa cywilnego instytucji ubezwłasnowolnienia oraz opieki, wyrażających „zastępczy model podejmowania decyzji”, a w ich miejsce wprowadzenie osobowych form wspieranego podejmowania decyzji w postaci pomocy asystenta prawnego. Zakres pomocy świadczonej przez asystenta powinien być indywidualnie oznaczony w postaci określenia faktycznej niezdolności do czynności osoby z niepełnosprawnością intelektualną (w zakresie której ma prawo działać asystent) w postanowieniu sądu.