Pamięć zbiorowa jako alibi

Przedmiotem artykułu jest pojęcie pamięci zbiorowej, rozpatrywanej przez pryzmat ‘historii przeżytej’ – występującej w dwu postaciach: ‘przeżytej w sensie przedmiotowym’ i ‘przeżytej w sensie treściowym’ – oraz ‘historii zobiektywizowanej’. Uwzględniając polskie kontrowersje wokół książek Jana Tomasza Grossa: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka (wyd. polskie 2000) i Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie (wyd. polskie 2008), autor kwestionuje pojęcie jednolitej pamięci zbiorowej i jej normatywne roszczenia. Pamięć kolektywna i dominująca narracja historyczna są często przedmiotem manipulacji politycznych jako sposobu na potwierdzenie jedności społecznej poprzez wykluczenie cudzych wspomnień. Pamięć o przeszłości jest w rzeczywistości podzielona między różne grupy społeczne i etniczne, które nigdy nie tworzyły spójnej jedności. Nie ma możliwości pogodzenia tych przeciwnych wspomnień; jedynym możliwym sposobem nadania pamięci zbiorowej kształtu pożądanego w porządku demokratycznym jest konfrontacja i negocjowanie tych rozbieżnych poglądów, czyli dokonywanie ‘transakcji dialogicznych’.