Środa Popielcowa w liturgii Kościoła i obrzędowości ludowej. Tradycja a współczesność

Tematem artykułu jest prezentacja Środy Popielcowej w liturgii Kościoła oraz analiza sposobu przeżywania tego dnia w tradycji i pobożności ludowej, ze szczególnym uwzględnieniem zwyczajów i obrzędów. Autor, odwołując się do dokumentów Kościoła, zwraca uwagę na wartości płynące z połączenia dwóch form kultu, jakimi są liturgia i pobożność ludowa. W opracowaniu zagadnienia autor korzystał z literatury przedmiotu, a także prowadzonych przez siebie w subregionach opoczyńskim i radomskim stacjonarnych etnograficznych badań terenowych nad obrzędowością doroczną (lata 1990–1994) oraz funeralną (lata 1997–2006), w ostatnich latach posługiwał się również metodą obserwacji uczestniczącej.  Artykuł podzielony został na dwie części – w pierwszej autor przywołuje genezę liturgii Środy Popielcowej i historię towarzyszących jej obrzędów religijnych, charakteryzuje symbolikę popiołu (i jego obecność w praktykach pokutnych różnych tradycji), koncentrując się przede wszystkim na zwyczajach panujących niegdyś na polskiej wsi – uczestnictwo w liturgii, charakterystyczne postne posiłki, pokutny ubiór. Część druga opracowania ukazuje Środę Popielcową jako datę graniczną pomiędzy okresem karnawału i Wielkiego Postu, niegdyś był to bowiem dzień praktykowania ludowych obrzędów o rozrywkowym charakterze (np. „kłoda popielcowa” czy „babski comber”). Wiele z nich nawiązywało do dawnych przedchrześcijańskich obrzędów wiosennych, a ich kultywowanie miało na celu utylitarne korzyści. Autor ukazuje przemiany, jakie zaszły i wciąż zachodzą w polskim społeczeństwie w percepcji pierwszego dnia Wielkiego Postu. Podkreśla wymarcie wielu popularnych kiedyś obrzędów, wskazując również na aktualność i żywotność zwyczaju posypywania głów popiołem, który wciąż najpełniej oddaje przekaz Środy Popielcowej.