„Elegia o rzece” (Heshang) – spór o symbole, interpretację przeszłości i wizję przyszłości Chin

Serial telewizyjny „Elegia o rzece” (Heshang 河殇) z 1989 r. w reżyserii Xia Juna, wyprodukowany z inspiracji środowisk uczestniczących w debacie kulturowej (wenhua re 文化热) lat 80. XX wieku, to jeden z najważniejszych tekstów kultury należącym do dyskursu tożsamościowego, w którym podjęto temat sporu cywilizacyjnego między Chinami i światem zachodnim. W dwóch okresach otwarcia Chin na świat, kontekstualizujących zjawisko współczesnego nacjonalizmu kulturowego (Zhongguowenhua minzuzhuyi 中国文化民族主义) odbywała się ważna debata naukowa i społeczna na temat wyboru przyszłej drogi rozwoju Chin. Zarówno w latach 20., jak i 80. XX wieku ten spór ten dotyczył oceny przeszłości oraz fundamentalnej dychotomii między tradycją i nowoczesnością, najogólniej reprezentowanej przez konserwatystów (neotradycjonalistów) i zwolenników okcydentalizacji. „Elegia o rzece” niejako syntezuje dyskusję chińskich elit intelektualnych na ten temat. W wielopoziomowej narracji, zbudowanej z głównej opowieści, materiałów dokumentalnych, wywiadów, dyskusji oraz licznych cytatów, emblematy kulturowe Chin (np. smok) i wyraziste metafory pełnią funkcję nici przewodnej splatającej całość przekazu. Jego emocjonalny odbiór wzmacnia wprowadzenie modelu polaryzującego kolor i symbole kardynalne Chin. Na dwóch biegunach znajduje się m.in. Żółta Rzeka, uosabiająca zacofaną cywilizację feudalnych Chin, i błękitny ocean, reprezentujący nowoczesny, przemysłowy Zachód oraz Wielki Mur i Jedwabny Szlak – symbole izolacji i otwarcia. Analiza filmu pokazuje, że pierwotny cel służący wzmocnieniu obozu reformatorskiego nie został osiągnięty. Emisja filmu skończyła się zajadłą kampanią polityczną, natomiast sami twórcy, zamiast deklarowanej aprobaty dla projektu oświeceniowego, odsłonili przywiązanie do idei wielkich Chin.