Стэфан Баторый ў гістарычнай памяці Гродна і гродзенцаў (ХХ – пачатак ХХІ ст.)

We współczesnej Białorusi zainteresowanie postacią króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Stefana Batorego oraz jego epoką należy tłumaczyć rozwojem badań naukowych poświęconych zaniedbanej w czasach sowieckich historii politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej. Posiadająca stuletnią tradycję i zakorzeniona najsilniej na Grodzieńszczyźnie pamięć historyczna o władcy jest związana z rolą, jaką odegrał on w dziejach miasta: Grodno zawdzięcza Batoremu pozycję miasta królewskiego i atrakcyjny wizerunek historyczny. W oparciu o topografię Grodna w artykule omówiono miejsca związane z Stefanem Batorym: Stary Zamek jako jedyny zachowany po dziś dzień zamek królewski na Białorusi (oprócz tzw. Nowego Zamku), który w latach trzydziestych XX w. planowano przebudować na wzór krakowskiego Wawelu (tzw. Wawel nad Niemnem ), znana w historii europejskiej medycyny Batorówka (miejsce przeprowadzenia sekcji zwłok Stefana Batorego), kościół Najświętszej Maryi Panny (zwany też Farą Witoldową) – najsłynniejszy białoruski kościół zniszczony przez władze komunistyczne, symbol Grodna. W artykule opisano trzy etapy ewolucji pamięci mieszkańców Grodna o Batorym w XX i na początku XXI wieku: od pozytywnego wizerunku w latach 1919–1939, poprzez białą plamę w historii w czasach radzieckich (król wyprawiający się na Wschód nie mógł być symbolem miasta), do „rehabilitacji” w latach 90. i dużego zainteresowanie postacią króla w ostatnich latach. Autor podkreśla wkład historyków Grodna (J. Jadkouski; wydarzenia naukowe organizowane przez D. Karawego) w projekty kultywujące pamięć historyczną mieszkańców regionu. Omówiono formy i sposoby manifestowania pamięci o Batorym: ogólnokrajowe obchody 400-lecia urodzin Batorego w 1933 r. (apogeum jego czci); wpisanie do współczesnego kalendarza pamiętnych dat dnia pamięci Batorego (12 grudnia), ufundowanie na miejscu Fary Witoldowej pomnika upamiętniającego dawny kościół (2014) oraz ujawnienie nowych okoliczności wyburzenia świątyni w 1961 r., „Święto Stefana Batorego” i inne. Opisano różne oceny Batorego jako władcy w opinii współczesnych mieszkańców Grodna: od pozytywnych, uznających go za silną postać polityczną w Europie Wschodniej i Środkowej drugiej połowy XVI w. do negatywnych, związanych z postulatem usunięcia króla z historii miasta (ponieważ faworyzował jezuitów, „tłumił” miejscowych). Omówiono zagadnienia, które w ostatnim czasie nurtują opinię publiczną miasta: odbudowa Fary Witoldowej, przebudowa Starego Zamku i ufundowanie pomnika Batorego. Kwestie te nabierają nowego znaczenia w kontekście rozwoju Grodna jako ośrodka turystycznego. Ich uregulowanie może dać silny impuls dla rozwoju turystyki na Białorusi.