The Polish and Jewish People in the Work of Peasant Self-Government in the Right-Bank Ukraine in the Second Half of the 19th and the Beginning of the 20th Centuries

Zniesienie pańszczyzny w 1861 r. było początkiem globalnych przemian, dotyczących podziału administracyjnego imperium. Zgodnie z nowym podziałem w województwach kijowskim, podolskim i wołyńskim najniższą jednostką terytorialną była „gmina wiejska” (hromada terytorialna), najwyższą – włość. Zarządzaniem gminami wiejskimi zajmowały się organy samorządu wiejskiego – zarząd włości i wsi, które tworzyli i zapewniali ich działalność chłopi (członkowie hromady). Jednak oprócz spraw hromady, ustawodawca zobowiązał samorząd wiejski do pełnienia szeregu funkcji niezbędnych w zarządzaniu publicznym (skarbowa, prawna, policyjna, statystyczna, oświatowa). Więc, administracje chłopskie zostały faktycznie najniższym ogniwem w hierarchii zarządzania publicznego. Samodzielność samorządu wiejskiego ograniczały uchwały i okólniki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Generał-gubernatora, gubernatora, komisarze prowincjonalni ds. obecności oraz mediatora. Nawet dobór kadr dla instytucji samorządu wiejskiego odbywał się z uwzględnieniem szeregu ograniczeń przewidzianych w „Przepisach o uwolnieniu chłopów od pańszczyzny” z 1861 r. Cechą szczególną Ukrainy Prawobrzeżnej było zróżnicowanie narodowe regionu, na drugim miejscu po Ukraińcach byli Żydzi, na trzecim Polacy. Znaczna część przedstawicieli narodowości polskiej i żydowskiej żyła w środowisku chłopskim, więc pojawił się problem ich udziału w działalności samorządu wiejskiego. Aby uniemożliwić „obcym” (nie członkom hromady, osobom innej wiary) zajmowanie ważnych stanowisk w administracjach wiejskich, wprowadzano lokalne ograniczenia. Jednak stanowisko pisarza urzędowego pozostawało stosunkowo dostępne dla osób pragnących pracować we włości lub w zarządzie wsi. Proponowane badanie dotyczy problemu obsady kadrowej i obecności przedstawicieli narodowości polskiej i żydowskiej w samorządach wiejskich w południowo-zachodnim regionie Cesarstwa Rosyjskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Scharakteryzowano kolejność rotacji pracowników administracji wiejskich, ich wykształcenie, poziom profesjonalizmu, warunki pracy i płacy. Opisano niektóre przypadki służby Żydów i Polaków w charakterze pisarzy urzędowych w administracjach wiejskich.