Niektóre uwarunkowania aktywności edukacyjnej dorosłych

Obserwowany od lat niski wskaźnik aktywności edukacyjnej dorosłych skłania do podjęcia refleksji nad przyczynami tego zjawiska – postawienia diagnozy, która mogłaby stać się kanwą działań zmierzających do likwidacji tych przyczyn. W artykule skoncentrowano się na próbie ukazania uwarunkowań aktywności edukacyjnej dorosłych. Uznano, że znaczącą rolę odgrywają tu dwa rodzaje czynników: (1) związane z poczuciem bezpieczeństwa: osobistego, pracy czy edukacyjnego oraz (2) związane z kapitałem kulturowym jednostki. Poczucie bezpieczeństwa identyfikowane jest przez pryzmat stanu środowiska bezpieczeństwa, statusu i sytuacji społecznej oraz kompetencji jednostki i poczucia kontroli na własnym życiem i losem, a także osobowości dorosłego. Stan środowiska bezpieczeństwa został ukazany w perspektywie społecznej poprzez powiększającą się strefę ubóstwa, rozwarstwienie i polaryzację społeczną, marginalizację i wykluczenie społeczne oraz dyskryminacyjne formy zatrudnienia, naruszające prawa pracownicze i malejący przyrost naturalny, zmuszający pracowników do przedłużania okresu zatrudnienia, szczególnie w sytuacji coraz większej niewydolności systemu zabezpieczeń społecznych. Zaproponowano spojrzenie na aktywność edukacyjną dorosłych przez pryzmat dominacji potrzeb rynku pracy, ale także wydłużającego się życia Polek i Polaków. Natomiast znaczenie kapitału kulturowego przejawia się w stratyfikacji społecznej: w społeczeństwach postkomunistycznych nabywanie kapitału kulturowego jest bowiem postrzegane jako droga do awansu społecznego, ponieważ o stratyfikacji społecznej nie decyduje zarówno odziedziczony kapitał ucieleśniony (inkorporowany), jak i uprzedmiotowiony (zobiektywizowany). W tej sytuacji największe znaczenie ma kapitał zinstytucjonalizowany, głównie w postaci sformalizowanego wykształcenia, potwierdzonego dyplomami uczelni. Ukształtowana w PRL ścieżka awansu, osadzona w wykształceniu, opierała się na antynomii: praca fizyczna versus praca umysłowa, z których to ta druga nobilitowała. Zdobycie wykształcenia, najlepiej wyższego, było substytutem nobilitacji opartej na tzw. starych pieniądzach czy budowanej przez pokolenia pozycji zawodowej.