Wychowanie państwowe w Drugiej Rzeczypospolitej w świetle programów szkolnych (po wprowadzeniu Reformy Oświatowej z 1932 roku)

Lansowana przez obóz Józefa Piłsudskiego idea budowy wielkomocarstwowej Polski wiązała się z potrzebą stworzenia silnej organizacji państwowej oraz ukształtowania skonsolidowanego, homogenicznego światopoglądowo społeczeństwa, solidarnie i wytrwale pracującego na rzecz dobra najwyższego, czyli – w retoryce sanacyjnej – państwa. Nie mogło się to odbyć bez przyjęcia przez obóz władzy odpowiedniej doktryny wychowawczej i przekucia jej w sprawnie działający system edukacyjny obejmujący jak najszersze kręgi społeczne. W efekcie krystalizująca się po 1926 r. ideologia wychowawcza sanacji zyskała miano tzw. wychowania państwowego2, przez które, urabiając pożądany ideał obywatela-państwowca, spodziewano się „uzdrowić” stosunki społeczne w kraju. Jego konceptualizacją stała się reforma szkolnictwa z 1932 r. przynosząca nową ramę programową. Wytykając starym programom miałkość celów i zbytnią ogólnikowość, autorzy nowej podstawy stawiali na wybitnie praktyczny charakter nauczania. Hasło, jakie miało mu przyświecać, to Polska i jej kultura. Spodziewano się bowiem, iż położenie akcentu na dorobek kulturalny Polski wniesie walor integrujący w zróżnicowane etnicznie społeczeństwo II Rzeczypospolitej. Dawano w ten sposób do zrozumienia, że Polska to spuścizna wielu nacji, które tworzyły jej mozaikę kulturową w swoisty sposób przyczyniającą się do ciągłości państwa, pomimo jego formalnie ponad stuletniej nieobecności zarówno na mapach, jaki i w ludzkiej świadomości. W myśl nowych założeń, najważniejszym dla każdego obywatela winno stać się poszanowanie tej wartości, jakim było państwo, oddanie dla jego rozwoju, kształtowanie poczucia odpowiedzialności obywatelskiej niezależnie od przynależności do grupy narodowej. Krzewienie tychże wzorców musiało odbywać się na wielu płaszczyznach życia społecznego, nie tylko instytucjonalnej. Stąd kładziono nacisk na powiązanie pracy dydaktycznej z oddziaływaniem wychowawczym, pracy szkolnej z pozaszkolną. Niniejszy artykuł zajmuje się analizą założeń programów szkolnych, szkoły powszechnej i średniej pod kątem treści związanych z wychowaniem państwowym.