Inspiracje Moniuszkowskie w muzyce XX wieku. Opera Pomsta Jontkowa Bolesława Wallek Walewskiego

Bolesław Wallek Walewski był jedną z czołowych postaci krakowskiego życia muzycznego w okresie międzywojennym. Do jego najwybitniejszych dzieł należy opera Pomsta Jontkowa , której libretto jest kontynuacją Halki Stanisława Moniuszki. W artykule scharakteryzowano muzyczne związki pomiędzy obu operami, widoczne m.in. we wprowadzeniu przez Wallek Walewskiego cytatów motywów z Halki , a także wskazano różnice stylistyczne między obydwoma dziełami. Wyznaczają je trzy elementy: warstwa językowa librett, główne założenia dramaturgiczne oraz styl muzyczny. Libretto Halki napisane zostało przez W. Wolskiego bez aluzji do elementów gwarowych, natomiast B. Wallek Walewski w libretcie Pomsty Jontkowej wykorzystał w szerokim zakresie gwarę podhalańską. W przeciwieństwie do Halki , osią dramatu Wallek Walewskiego jest motyw zemsty górala na możnych panach. Styl muzyczny opery Walewskiego wykazuje pokrewieństwo z muzyką Wagnera, z nurtem muzycznego folkloryzmu (poprzez nawiązanie do folkloru podhalańskiego), oraz impresjonizmu. W artykule poruszono ponadto problem recepcji dzieła. Pomsta Jontkowa była najbardziej znanym i często wystawianym w Polsce dziełem operowym krakowskiego kompozytora. Jej prapremiera odbyła się w Teatrze Wielkim w Poznaniu w 1926 roku. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych opera ta cieszyła się w Polsce dużą popularnością, wystawiły ją także inne teatry operowe w kraju (z wyjątkiem sceny warszawskiej). Po II wojnie światowej Pomstę Jontkową wystawiła Opera Wrocławska. SUMMARY Born in Lvov but fi rst of all associated with the musical circles in Krakow, Bolesław Wallek Walewski (1885-1944) referred to one of Stanisław Moniuszko’s most famous operas – Halka [Helen] – when composing his own opera Pomsta Jontkowa [Jontek’s Vengeance] (1924). The contemporaries regarded Halka and Pomsta Jontkowa as a series. Both operas share common elements: Halka (Warsaw version) and Pomsta Jontkowa are four-act operas, the same characters appear in their librettos (Jontek, Zofia), and in both works the confl icts between the gentry and the peasants are highly important. The musical connections between the operas are evidenced by Walewski’s use of the leading motifs. Moreover, both in Halka and in Pomsta Jontkowa , there are highlanders’ dances. Walewski also includes melodies from Halka into his work. The principal difference between the two operas is determined by three elements: the language of the librettos, the main dramatic assumptions, and the musical style. The libretto of Halka was written by Włodzimierz Wolski (1824-1882) without references to dialectal elements whereas Walewski liberally used the Podhale highlanders’ dialect in his libretto. Moreover, unlike Halka , which emphasizes the personal experiences of the main heroine and social confl icts, the axis of Walewski’s drama is the motif of the highlander’s revenge on the wealthy lords. The musical style of Pomsta Jontkowa shows, on the one hand, a similarity with Richard Wagner’s music (harmony, instrumentation, and the way of treatment of leitmotifs), while on the other – a similarity to the trend of musical folklorism and impressionism. An innovative idea is the combination of impressionist features with the stylization of highlanders’ folklore. Pomsta Jontkowa was the best known opera of the Krakow composer in Poland in the nineteen-twenties and thirties, and at the same time it was one of the most original Polish operas of the interwar period. It combines traditional elements with modern ones, and it is an expression of the late inspirations by Wagnerian music and esthetics in Polish music, as well as referring to the best traditions of the Polish national opera.