Paralela Emmanuel–lew i jej znaczenie w programie malarskim serbskich ikonostasów

Jedną z wyjątkowych cech programów malarskich nowożytnych serbskich ikonostasów jest obecność w nich tematu Czuwającego Emmanuela, ilustrującego intelektualną paralelę Emanuel - lew. Ideowym źródłem tego obrazu są teksty biblijne i ich interpretacje Orygenesa, Cyryla Aleksandryjskiego, Teodora z Cirrhus, Epifaniusza z Salaminy oraz anonimowego autora Fizjologusa, greckiego bestiariusza z II-IV wieku. Ikona ta znajduje się w samym środku ikonostasu, najczęściej bezpośrednio nad wrotami królewskimi. W niniejszym artykule podjęto próbę odczytania treści tego przedstawienia. Studia ikonograficzne, ikonologiczne, porównawcze oraz analiza treści tekstów biblijnych i inskrypcji na ikonach doprowadziły do przekonania, że obraz Czuwającego Emmanuela w tym miejscu ikonostasu pełni przede wszystkim funkcje apotropaiczne, tj. opiekuńcze i ochronne. Przestrzeń świątynna podzielona jest na dwie części: sanktuarium i nawę, co oznacza symboliczny podział na świat widzialny i niewidzialny, ziemski i niebiański, cielesny i duchowy. Ikonostas stanowi granicę między tymi dwiema sferami, a królewskie wrota je łączą. Przejścia strzeże obraz "Czuwającego Emmanuela”. Choć w wieku XVIII w serbskim malarstwie cerkiewnym nastąpiły radykalne zmiany formalne, a tradycyjne wzorce zostały zastąpione przez nowe, zachodniego pochodzenia, to oryginalne treści apotropaiczne pozostały.