Wstęp

Kresy to pojęcie, które – przynajmniej zwyczajowo – przyjęło się rozumieć jako teren dawnych polskich aspiracji, kulturowego zaangażowania, ekspresji romantycznego ducha polskości, a w końcu tęsknot i żalów. To przestrzeń fizyczna i duchowa, obecna w wyobraźni milionów Polaków. Myślimy o Kresach Polski, polskości Kresów, Polakach na Kresach. Sytuujemy się jednoznacznie w pozycji centralnej wobec terenów kresowych, niezwykle ważnych, ale znajdujących się na krańcach naszej kultury. Tymczasem Kresy to nie tylko historia i teraźniejszość Polaków na Ukrainie, Białorusi, Litwie czy Łotwie. Kresy to również teren pogranicza kulturowego w ogóle; miejsce spotkania różnych grup etnicznych i narodowych, różnych wyznań i państwowości. Ich cechą szczególną jest element kryjący się już w samej nazwie. Kresowość bowiem charakteryzuje różne podmioty, nie tylko Polskę i Polaków. Choć Kresy są nam, Polakom, szczególnie bliskie, to nie możemy zapominać, że wiążą się one także nie tylko z pozostałymi narodowościami zamieszkującymi omawianą na łamach czasopisma część Europy Środkowo-Wschodniej, ale również były obecne w dziejach elementem realizacji polityki innego konkurenta Polski – państwa rosyjskiego. To, co my nazywamy Kresami Wschodnimi, dla Rosjan przez długi czas było, i w pewnym sensie nadal jest, Kresami Zachodnimi.