Eπιδαπέδια ψηφιδωτά και μνημειακή ζωγραφική στη Σύμη κατά τη βυζαντινή περίοδο και την ιπποτοκρατία

Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται τα εναπομείναντα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες των εκκλησιών της Σύμης, στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Δωδεκανήσου, που έχουν τοποθετηθεί χρονικά στην παλαιοχριστιανική και βυζαντινή περίοδο και την περίοδο της ιπποτοκρατίας στα Δωδεκάνησα (1308/9-1523). Έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί επτά μνημεία με επιδαπέδιο και εντοίχιο ζωγραφικό διάκοσμο: α) μία παλαιοχριστιανική βασιλική, με ψηφιδωτό δάπεδο και λίγα σπαράγματα τοιχογραφιών, όλα χρονολογημένα στον 6ο αιώνα, β) ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου του Κυλινδριώτη, με τοιχογραφικό διάκοσμο από δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους (ο ανεικονικός διάκοσμος της πρώτης φάσης χρονολογείται στον 9ο αιώνα, ενώ οι παραστάσεις της δεύτερης γύρω στο 1200), γ) το εξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη της Τσαγκριάς, με ορισμένες χριστολογικές σκηνές στον χώρο του κυρίως ναού (περίπου 1280), δ) το ναΰδριο της Αγίας Μαρίνας, όπου διατηρείται μεγάλο μέρος του εικονογραφικού προγράμματος, καθώς και οι επιγραφές των κτητόρων του (πρώτο μισό του 14ου αιώνα), ε) το ναΰδριο του Αγίου Προκοπίου, με σχεδόν ολόκληρο το εικονογραφικό πρόγραμμα να σώζεται στο εσωτερικό του (περίπου 1380), στ) το παλαιό καθολικό της μονής του Αρχάγγελου Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη, που από τη βυζαντινή ζωγραφική φάση του επιβιώνει μόνο η μορφή του αγίου Λαυρεντίου στην πρόθεση του ιερού (πρώτο μισό ή μέσα του 15ου αιώνα) και, τέλος, ζ) το εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου του Αμπελιού, με τρεις μόνο παραστάσεις στον χώρο του κυρίως ναού (μάλλον πρώτο τέταρτο του 16ου αιώνα). Μέσα από τις σελίδες της εργασίας μας παρουσιάζονται και αναλύονται οι διατηρούμενες παραστάσεις του καθενός από τα επτά μνημεία ξεχωριστά, αλλά και συγκρίνονται με τις παραστάσεις άλλων τοιχογραφημένων μνημείων της περιόδου (με έμφαση στον δωδεκανησιακό χώρο), εντοπίζονται διάφορες εικονογραφικές ιδιαιτερότητες, σπάνιες λεπτομέρειες και μοναδικά θέματα, αναγνωρίζονται τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά των απεικονίσεων, επισημαίνονται και ερμηνεύονται στοιχεία που αφορούν την ταυτότητα των ζωγράφων και των αφιερωτών, και, φυσικά, εξετάζεται η σύνδεση της τέχνης του ζωγραφικού διακόσμου του κάθε συμαϊκού ναού με την τέχνη της εκάστοτε εποχής. Επιπλέον, αξιοποιούνται ιστορικά γεγονότα για την όσο το δυνατόν ορθότερη ερμηνεία συγκεκριμένων εικονογραφικών επιλογών και, βέβαια, εξάγονται συμπεράσματα για την τοπική κοινωνία, στην οποία φαίνεται πως ανήκουν οι χορηγοί των εικονογραφικών προγραμμάτων, αλλά και για τη σχέση του νησιού με την πρωτεύουσα Ρόδο.