Η αρχιτεκτονική του Μαρουλά Ρεθύμνου

Ο Μαρουλάς, οικισμός κοντά στην πόλη του Ρεθύμνου, διασώζει πυκνά στοιχεία από παλαιότερα ιστορικά στρώματα μιας αρχιτεκτονικής μεγάλων, οχυρών συγκροτημάτων του 17ου-18ου αι., τα οποία εποπτεύουν τη στενή αλλά εύφορη παραλιακή πεδινή ζώνη ανατολικά της πόλης. Τα κτίσματα αυτά, όπως και όμοιά τους σε άλλες περιοχές της Κρήτης, εξετάστηκαν στο ευρύτερο πλαίσιο του περάσματος από την όψιμη βενετοκρατία στην τουρκοκρατία. Μέσα σε τούτο το πρίσμα, ο Μαρουλάς αναλύθηκε σε επάλληλα χωρικά επίπεδα, ώστε να γίνει δυνατή η αποτύπωση σχέσεων οι οποίες αφορούν δίκτυα εποπτείας, κυκλοφορίας και άμυνας. Ειδικότερα σημεία της διατριβής ασχολούνται με τη χρήση μονάδων μέτρησης, γεωμετρικών χαράξεων, την εμπλοκή οθωμανών αυτοκρατορικών αρχιτεκτόνων και τη χρονολόγηση των κτισμάτων. Η αρχιτεκτονική αυτή γίνεται καλύτερα κατανοητή όταν μελετηθεί μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των φεουδαρχικών σχέσεων εξάρτησης και παραγωγής, οι οποίες εισήχθησαν θεσμικώς κατά τον πρώτο αιώνα της βενετοκρατίας στο νησί και οι οποίες στην ύπαιθρο δεν σταμάτησαν ποτέ να κυριαρχούν κοινωνικά και οικονομικά ως τα ύστατα χρόνια της βενετοκρατίας. Η οθωμανική κατάκτηση συνέχισε κάτω από νέο μανδύα τις σχέσεις αυτές, καθιστώντας αναγκαία την ύπαρξη οχυρωμένων υποστατικών σε ένα πλαίσιο όπου το στρώμα εξισλαμισθέντων τοπαρχών εμπλέχθηκε όλο και πιο ενεργά σε πλέγματα φορολογικών, στρατιωτικών και διοικητικών αρμοδιοτήτων, εντός της οικονομίας και τρόπου λειτουργίας της όψιμης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διερεύνηση των κτισμάτων αυτών φανέρωσε το συγκερασμό δύο διακριτών τυπολογιών οχυρωμένης κατοικίας, η μία εκ των οποίων αντιπροσωπεύεται από την πυργοειδή κατοικία-αμυντήριο, ενώ η έτερη από τον οθωμανικό πύργο-περίπτερο. Σε μορφολογικό επίπεδο, η σύμφυση αυτή εκφράζεται με την υιοθέτηση θρησκευτικώς αδιάφορων στοιχείων από το προγενέστερο μορφολογικό λεξιλόγιο των υποστατικών της υπαίθρου, αλλά και τη συνειδητή απόρριψη άλλων, πάντα στα πλαίσια προσπάθειας συμβολικής κατασήμανσης της παρουσίας των μουσουλμάνων τοπαρχών στην κρητική ύπαιθρο.