Η χρήση ουσιών από εφήβους στο περιβάλλον του σχολείου και η συσχέτισή της με τις κοινές ψυχικές διαταραχές

Εισαγωγή: Η έναρξη, η τακτική χρήση και συχνά τα πρώτα στάδια κατάχρησης αλκοόλ εντοπίζονται ήδη από την εφηβική ηλικία. Η κατανάλωση αλκοόλ στην εφηβεία ή στη πρώιμη ενήλικη ζωή είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τα νεαρά άτομα, έχοντας σοβαρές προσωπικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες τόσο για τους ίδιους όσο και τις οικογένειές τους αλλά και την κοινωνία γενικότερα. Πολλές έρευνες επιβεβαιώνουν τις επιβλαβείς συνέπειες από τη χρήση του ιδίως σε μικρή ηλικία. Είναι από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για θνησιμότητα και νοσηρότητα παγκοσμίως, έχει συσχετιστεί με προβλήματα ψυχικής υγείας, θεωρείται αιτία ατυχημάτων, τραυματισμών, αντικοινωνικής συμπεριφοράς, βίας και διακοπής διαπροσωπικών σχέσεων. Τα πρότυπα κατανάλωσης αλκοόλ που διαμορφώνονται σ’ αυτή την ηλικιακή φάση φαίνεται να επηρεάζουν τις μετέπειτα συνήθειες του ενήλικου ατόμου σχετικά με την χρήση της νόμιμης αυτής ψυχοδραστικής ουσίας. Το γεγονός αυτό καθιστά τον εντοπισμό προκαθοριστικών παραγόντων εκδήλωσης προβληματικής χρήσης και την έγκαιρη παρέμβαση καθοριστικής σημασίας. Στόχοι: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του επιπολασμού και των κοινωνικοδημογραφικών συσχετίσεων της χρήσης αλκοόλ σε ένα δείγμα εφήβων μαθητών Δ/θμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Μελετήθηκε επίσης η συννοσηρότητα με κοινές ψυχικές διαταραχές και κατανάλωση άλλων ουσιών αλλά και η χρήση υπηρεσιών υγείας από εφήβους που κάνουν επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ. Η μελέτη περιελάμβανε ερευνητικά δεδομένα από δύο χρονικές περιόδους: το 2008, δηλαδή λίγο πριν την έναρξη της κρίσης του 2009 και το 2016, κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δίνεται έτσι και η ευκαιρία σύγκρισης των δεδομένων αυτών και εξαγωγής χρήσιμων συμπερασμάτων. Μέθοδοι: Μέσω μιας διαδικασίας τυχαίας στρωματοποιημένης δειγματοληψίας προέκυψε ένα δείγμα 2,431 εφήβων, στους οποίους χορηγήθηκε στη δεύτερη φάση της μελέτης του 2008 μια λεπτομερής ψυχιατρική συνέντευξη. Η ψυχιατρική νοσηρότητα εκτιμήθηκε μέσω της πλήρους δομημένης ψυχιατρικής συνέντευξης Clinical Interview Schedule – Revised (CIS-R). Για την εκτίμηση της χρήσης αλκοόλ επιλέχθηκαν ερωτήσεις από τη διεθνή έκδοση του ερωτηματολογίου HBSC. Επίσης, αντλήθηκαν δεδομένα για διάφορες κοινωνικοδημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές, τη σχολική επιθετικότητα, τη χρήση υπηρεσιών υγείας και τη χρήση νικοτίνης και κάνναβης. Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας του 2016 (n = 507 έφηβοι) χρησιμοποιήθηκε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο το οποίο περιελάμβανε μια συνοπτική αξιολόγηση που εκτιμά η ψυχιατρική συνέντευξη CIS-R, κοινωνικοδημογραφικές και κοινωνικο-οικονομικές μεταβλητές καθώς και ερωτήσεις σχετικά με τη χρήση νικοτίνης, κάνναβης και αλκοόλ. Αποτελέσματα: Η πλειοψηφία των εφήβων μαθητών πίνουν, με ήπια συχνότητα και δείχνοντας προτίμηση στα ελαφριά αλκοολούχα ποτά. Ένας σημαντικός αριθμός εφήβων μεθά αν και οι περισσότεροι απέχουν από αυτήν την επικίνδυνη συμπεριφορά. Αναφορικά με τα δύο φύλα, τα αγόρια πίνουν και μεθούν συχνότερα από τα κορίτσια ενώ η μεγαλύτερη ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο μέθης. Κακή σχέση με τους γονείς, κυρίως με τον πατέρα, σχετίζεται με ανάπτυξη αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς αλκοόλ. Το κάπνισμα αναδεικνύεται σε ένα σταθερό παράγοντα συσχετισμού τόσο με τη συχνή χρήση όσο και με τη μέθη, ενώ η κάνναβη αυξάνει τον κίνδυνο κυρίως για συχνή χρήση. Οι μαθητές με μέτριες επιδόσεις έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμπλακούν με προβληματική κατανάλωση αλκοόλ όπως επιβεβαιώνουν και οι δύο μελέτες. Όσον αφορά την ψυχιατρική νοσηρότητα φαίνεται να σχετίζεται με προβληματική χρήση. Συμπεράσματα: Ανεξάρτητα από τις κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πέρασμα των χρόνων και παρά τις σαφείς απαγορεύσεις του νόμου, μεγάλο ποσοστό αγοριών και κοριτσιών στη χώρα μας έπινε και συνεχίζει να πίνει πριν την ηλικία των 18 ετών. Η κρίση που διέρχεται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια δε φαίνεται να αύξησε τα ποσοστά συχνής χρήσης ή μέθης στο μαθητικό πληθυσμό. Το κρασί και η μπύρα, επιλέγονται πιο συχνά από τους Έλληνες εφήβους. Όσοι απευθύνονται για βοήθεια και κυρίως όσοι ταυτόχρονα εμφανίζουν ψυχιατρική νοσηρότητα καθώς επίσης και οι μαθητές που κάνουν χρήση καπνού, κάνναβης ή παρουσιάζουν μειωμένη σχολική επίδοση θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα για ένταξη σε παρεμβάσεις πρόληψης καθώς ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου.