Η Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής ως πηγή πληροφοριών για την εποχή της

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αναλύει την Ἀλεξιάδα της βυζαντινής πριγκίπισσας και ιστορικού Άννας Κομνηνής, την οποία συνέγραψε κατά τον εγκλεισμό της στη μονή της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη. Στη μονή αυτή αναγκάστηκε να αποσυρθεί μετά την αποκάλυψη της συνωμοσίας που η ίδια είχε οργανώσει, προκειμένου να στερήσει τον θρόνο από τον αδελφό της Ιωάννη Κομνηνό. Ο τελευταίος ήταν ο νόμιμος διάδοχος μετά τον θάνατο του πατέρα τους Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, που διετέλεσε αυτοκράτορας του Βυζαντινού Κράτους για 37 έτη (1081-1118). Η αφήγηση της Άννας είναι λεπτομερής και μας παρέχει πλήθος πληροφοριών για την εποχή και για πλείστους τομείς: τον πολιτικό, τον στρατιωτικό, τον διπλωματικό, τον δογματικό, οι οποίες δίχως τη συγγραφή της Ἀλεξιάδας θα είχαν παραμείνει στην αφάνεια. Σκιαγραφεί μία ολόκληρη περίοδο και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί τομείς αλληλοδιαπλέκονται. Όταν οι επιμέρους τομείς εξετάζονται μεμονωμένα, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε τη συνολική εικόνα της εποχής εκείνης. Γι’ αυτό και κρίνεται ορθότερο να εξετάζονται ως σύνολο, όπως πράττουμε στη συγκεκριμένη διατριβή. Ειδικότερα στο πρώτο μέρος της διατριβής αναφερόμαστε στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, στους αυτοκράτορες που προηγήθηκαν της ανόδου του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού στον θρόνο, στον βίο της Άννας Κομνηνής, στις πολιτικές διεκδικήσεις, στην αποτυχημένη προσπάθεια να καταλάβει το στέμμα, στα κίνητρα συγγραφής της Ἀλεξιάδας, καθώς τις πηγές που χρησιμοποίησε προκειμένου να γράψει το έργο της. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής αναλύουμε το είδος του στρατεύματος που χρησιμοποίησαν οι Κομνηνοί κατά την είσοδό τους στην Κωνσταντινούπολη για να καταλάβουν τον θρόνο, αλλά και το είδος του στρατεύματος που χρησιμοποίησε ο Αλέξιος κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Περιγράφοντας τις πολεμικές εκστρατείες του Αλεξίου Κομνηνού με διάφορες ξένους εισβολείς του Βυζαντίου αναλύουμε και τις απόψεις της Άννας Κομνηνής για τον πόλεμο. Εκτενή αναφορά κάνουμε και στις αιρέσεις, τις οποίες αντιμετώπισε ο Αλέξιος κατά τη διάρκεια της βασιλείας του: του Ιωάννη Ιταλού, των Παυλικανών, του μοναχού Νείλου, του Θεοδώρου Βλαχερνίτη, των Βογομίλων. Αναφερόμαστε ακόμη στην κοινωνική πρόνοια της βασιλείας του Αλεξίου Κομνηνού αναλύοντας τα περί ανακαινίσεως και διευρύνσεως ενός παλαιού ορφανοτροφείου μέσα από την εξιστόρηση της Άννας Κομνηνής. Αναλύουμε επίσης τα τρία γυναικεία πορτραίτα: της μητέρας της Ειρήνης Δούκαινας, της γιαγιάς της Άννας Δαλασσηνής και της Μαρίας Αλανής, μητέρας του πρώην αρραβωνιαστικού της Κωνσταντίνου Δούκα, καθώς και την ελευθερία δράσεως των γυναικών της ανώτερης τάξεως του 12ου αιώνα. Αναφερόμαστε ακόμη στις απόψεις της Άννας Κομνηνής για τους ξένους λαούς, με τους οποίους ήρθε αντιμέτωπος ο Αλέξιος κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Μέσα από τις πληροφορίες που μας παρέχει η Άννα Κομνηνή περιγράφονται και τα όπλα αυτών, κάποια από τα οποία ήταν εντελώς άγνωστα στους Βυζαντινούς. Ιδιαίτερη και λεπτομερής αναφορά γίνεται για την Α΄ Σταυροφορία μέσα από τις διηγήσεις της Άννας Κομνηνής. Η Ἀλεξιάδα, άλλωστε, αποτελεί το βυζαντινό έργο που περιγράφει τα γεγονότα αυτά. Τέλος, η διατριβή επιχειρεί να αναλύσει την Ἀλεξιάδα χρησιμοποιώντας όχι μόνο το έργο αυτό ως κύρια πηγή, αλλά και έργα επιφανών ιστορικών της εποχής εκείνης. Επίσης, γίνεται χρήση επιστολών, αναφορά σε εκκλησιαστικά θεολογικά κείμενα, καθώς και σε αυτοκρατορικά έγγραφα, κάποια από τα οποία απαντώνται κατ’ αποκλειστικότητα στην Ἀλεξιάδα και αναλύονται λεπτομερώς στη διατριβή.