Σχέδια πόλεως και δημόσιος χώρος κατά την οθωνική περίοδο

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εστιάζει στη διερεύνηση των αρχών και των συντελεστών που διέπουν τον σχεδιασμό, τη δημιουργία και οργάνωση της πόλης και του δημόσιου χώρου, καθώς και τον σχεδιασμό και τη χωροθέτηση δημόσιων κτιρίων και μνημείων κατά την πρώτη τριακονταετία του νέου Ελληνικού Κράτους, 1833 – 1862, επί βασιλείας Όθωνα. Αρχικά, διερευνώνται οι παρεμβάσεις του Κράτους με στόχο την πολεοδομική και οικιστική αναδημιουργία του και τη συγκρότηση του δημόσιου χώρου. Παρακολουθείται και καταγράφεται η εξέλιξη της σχετικής νομοθεσίας κατά την Οθωνική περίοδο, αναλύονται οι επιρροές της από τον ευρωπαϊκό χώρο και επισημαίνονται θέματα της δημιουργίας αποικιών, της διαχείρισης των εθνικών γαιών, της διαμόρφωσης του δημόσιου χώρου, της χωροθέτησης και ανέγερσης των πρώτων μεγάλων δημόσιων κτιρίων στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Το Κράτος ασκούσε πολιτική διαχείρισης της γης μέσω σειράς Νόμων (περί προικοδοτήσεως οικογενειών και Δήμων, περί εκποιήσεως εθνικών κτημάτων, περί κτηματολογίου, κ.α.), που εφάρμοζε από το 1835 μέχρι το τέλος της Οθωνικής περιόδου. Στη διατριβή, καταγράφεται και αναλύεται επίσης η πολιτική που εφάρμοσε το Κράτος την ίδια περίοδο για τις αρχαιότητες και τα μνημεία σε δημόσιο χώρο και διερευνάται ο συσχετισμός αυτής της πολιτικής με τον σχεδιασμό των πόλεων. Η μελέτη δεν περιορίζεται στη διερεύνηση των παραμέτρων που συνέβαλαν στον σχεδιασμό των μεγαλύτερων ελληνικών πόλεων της εποχής (Αθήνα, Ερμούπολη, Πάτρα, κ.α.), αλλά εκτείνεται σε σχέδια πόλεων ανά την Επικράτεια, η οποία από το 1832 περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και ορισμένα άλλα νησιά του Αιγαίου. Εξετάζεται αναλυτικά κάθε σχέδιο πόλεως, από τις ιστορικές πόλεις και τα διοικητικά κέντρα (Ναύπλιο, Τρίπολη), μέχρι τις πλέον μικρές (Γαλατάς), εφ’ όσον αυτές είναι καταγεγραμμένες στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Στα δημόσια κτίρια που παρουσιάζονται στη διατριβή, περιλαμβάνονται όσα οικοδομήθηκαν για να εξυπηρετήσουν δημόσιες λειτουργίες, όπως το Πανεπιστήμιο και οι ναοί. Η μελέτη βασίζεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου, στην οποία δημοσιευόταν η νομοθεσία που εξέδιδε ο Όθωνας και οι Υπουργοί του. Μελετήθηκε το σύνολο των Φύλλων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (περισσότερα από 1.400 ΦΕΚ) της Οθωνικής περιόδου, αλλά και 200 (διακόσια) περίπου ΦΕΚ της περιόδου μετά τον Όθωνα, προκειμένου να ερευνηθεί εάν υπήρξε συνέχεια της μέχρι τότε ακολουθούμενης πολιτικής ή αν αυτή άλλαξε, για τα μελετώμενα θέματα. Όπως προκύπτει από την έρευνα, ο σχεδιασμός των πόλεων επιχειρήθηκε «εκ των άνω». Για όλα τα θέματα αποφάσιζε ο αρμόδιος Υπουργός Εσωτερικών ή ο διορισμένος Νομάρχης. Η κρατική αντίληψη, όπως καταγράφεται στους Νόμους και στα Διατάγματα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, ήταν η κυρίαρχη στο σύστημα διακυβέρνησης που επέβαλε ο Όθωνας και σε αυτήν οφείλονται όσα θετικά σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν, αλλά και όσα παραλείφθηκαν. Επισημαίνεται ότι πολλές από τις αποφάσεις που λήφθηκαν εκείνη την εποχή για ορισμένες πόλεις, διαμόρφωσαν τα σχέδια αυτών των πόλεων μέχρι τον 21ο αιώνα. Τέλος, στη μελέτη παρουσιάζονται δεκατέσσερις (14) Πίνακες με τη σχετική νομοθεσία που έχει δημοσιευθεί σε ΦΕΚ και τα ενενήντα οκτώ (98) σχέδια πόλεων και δημόσιων κτιρίων, που βρέθηκαν μετά από αναζήτηση σε διάφορα Αρχεία και αφορούν την Οθωνική περίοδο.