Η κατεύθυνση προς τις θετικές επιστήμες των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της Κωνσταντινούπολης σε σχέση προς την κοινωνική σύνθεση της ελληνικής κοινότητας

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται την αμφίδρομη σχέση της εκπαίδευσης με την κοινωνική και οικονομική διαστρωμάτωση στη ζωή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Η μελέτη μας ξεκινάει από τα μέσα του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της περιόδου των Οθωμανικών Μεταρρυθμίσεων (ή Τανζιμάτ), οπότε διαμορφώθηκε ένα πρόσφορο περιβάλλον για την εμπορική και οικονομική άνθηση της ελληνορθόδοξης κοινότητας και της ομογενειακής παιδείας, και ολοκληρώνεται στα μέσα του 20ου αιώνα με την αρχόμενη αλλά δραματική συρρίκνωσή της. Το Τανζιμάτ βεβαίως, δεν έγινε για να βελτιωθεί αποκλειστικά η εκπαίδευση των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά είχε ευρύτερες απηχήσεις, από τις οποίες οι πιο σημαντικές ήταν οι πρώτες προσπάθειες για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού των λαϊκών στρωμάτων και την εκπαίδευση των γυναικών, ο εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων ανώτατων στρατιωτικών σχολών σύμφωνα με τα γερμανικά πρότυπα και η ίδρυση των πρώτων κοσμικών σχολών και του πρώτου τουρκικού πανεπιστημίου. Το τουρκικό τμήμα της οθωμανικής κοινωνίας δεν επωφελήθηκε από το Τανζιμάτ και κινήθηκε με αργούς ρυθμούς προς τον εκσυγχρονισμό, γεγονός που προώθησε τις άλλες θρησκευτικές και εθνικές κοινότητες στο πεδίο της οικονομίας και στο εμπόριο. Η ελληνική κοινότητα ιδίως πέτυχε και ανέπτυξε το σχολικό δίκτυο και εισήγαγε νέα γνωστικά αντικείμενα κυρίως από το χώρο των μαθηματικών και των θετικών επιστημών. Αυτό προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των νεοτουρκικών κύκλων, που επιχείρησαν να αναστείλουν αυτή την εξέλιξη. Με την άνοδό τους στην εξουσία έθεσαν σε εφαρμογή μέτρα που ακύρωναν τις αρχές και τους νόμους της προηγούμενης περιόδου και θεμελίωναν την ασφυκτική κρατική παρέμβαση στην εκπαίδευση και άλλες δραστηριότητες των μειονοτήτων. Η εφαρμοζόμενη αυστηρή κρατική πολιτική και το πολιτικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών δεν οδήγησαν στη μεταβολή του ενδιαφέροντος της ελληνικής εκπαίδευσης προς τις επιστήμες, αλλά επέφεραν ένα ουσιαστικότερο πλήγμα, τη συρρίκνωση του ελληνικού πληθυσμού με αρνητικές επιπτώσεις και στην ομογενειακή παιδεία.