Φιλελευθερισμός και δημοκρατία

Στην ανά χείρας διατριβή εξετάζεται η έννοια της δημοκρατίας στη φιλελεύθερη θεωρητική παράδοση του δέκατου ένατου αιώνα και πιο συγκεκριμένα στη σκέψη του John Stuart Mill. Επιχειρείται να καταδειχθούν οι όροι εκείνοι που καθιστούν το περιεχόμενο της δημοκρατίας αντινομικό και την ίδια τη δημοκρατία μια οριακή έννοια, καθώς καλείται να δηλώσει διαφορετικές και εν πολλοίς αλληλοαναιρούμενες σημασίες. Αυτές οι αντιφάσεις αποκτούν στο έργο του Mill τον χαρακτήρα μιας ανειρήνευτης ρήξης, αφού ο φιλόσοφος επιχειρεί να υπερβεί τον στενά εννοούμενο ορίζοντα της αστικής κοινωνίας, περνώντας από τον κατακερματισμένο κόσμο των ατομικών συμφερόντων στην παράσταση μιας κοινωνίας ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης. Το βασικό βιβλιογραφικό υλικό που εξετάζω είναι πέντε από τα σημαντικότερα έργα της ώριμης περιόδου του συγγραφέα (On Liberty, Utilitarianism, The Subjection of Women, Principles of Political Economy, Considerations on Representative Government). Επιχειρηματολογώ ότι παρά το γεγονός πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται το πραγματικό επίδικο του δημοκρατικού εγχειρήματος στη νεωτερικότητα, οι φιλοσοφικές του καταβολές τον δεσμεύουν σε μια εμπειρική μέθοδο που ανάγει διαρκώς το συγκεκριμένο σε αφηρημένο, συσκοτίζοντας τους όρους αυτής της μετάβασης. Η πρόσληψη από πλευράς του της κοινωνίας ως αθροίσματος επιμέρους ατομικοτήτων, καθώς και οι θεμελιώδεις ανθρωπολογικές παραδοχές του υπονομεύουν το ευρύτερο τελειοκρατικό του όραμα, ενώ η απόπειρά του να καταστήσει ορατό και συγκεκριμένο το περιεχόμενο αρχών όπως η δικαιοσύνη και η ισότητα φτάνει ως την επίκληση κάποιας ομοίως αφηρημένης «ωφέλειας», αφήνοντας αντικειμενικά τον τελευταίο λόγο στο τρέχον αστικό δίκαιο, στον κοινό νου ή σε ό,τι ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως αντικειμενικά συμπεράσματα της επιστήμης, και δη της πολιτικής οικονομίας. Υπό αυτές τις συνθήκες, το ιδεώδες πολίτευμα, όπως αυτό εκτίθεται στο Representative Government, δεν κατορθώνει να ξεπεράσει το μέτρο μιας περιορισμένης σε έκταση και βάθος φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ δεν ανταποκρίνεται –παρά τις όποιες πιθανές προθέσεις του συγγραφέα– στις προσδοκίες του ογκούμενου δημοκρατικού κινήματος της εποχής του.