Τα απόβλητα των ελαιοτριβείων και οινοποιείων ως πηγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας για την ανθρώπινη υγεία (φάρμακα και διατροφικά συμπληρώματα)

Ένα από τα ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα στο χώρο της αγροτικής βιομηχανίας είναι η διαχείριση των υγρών και στερεών αποβλήτων των ελαιοτριβείων και των οινοποιείων, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα εν λόγω απόβλητα, λόγω όγκου και οργανικού φορτίου συνιστούν ένα σημαντικό παράγοντα επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Η διάθεση τους αποτελεί ένα ουσιαστικό πρόβλημα των ελαιουργικών και οινοποιητικών μονάδων, οι οποίες δαπανούν μεγάλα ποσά για την απομάκρυνσή τους. Η διαχείριση τους όμως μπορεί να μετατραπεί σε μια οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη λύση, μέσω της χρησιμοποίησης τους για την παραγωγή φυσικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας (φάρμακα, διατροφικά συμπληρώματα, λειτουργικά τρόφιμα & καλλυντικά). Τα απόβλητα αυτά είναι πλούσια σε φαινολικές ενώσεις με μεγάλο βιολογικό και φαρμακευτικό ενδιαφέρον, λόγω των αντιοξειδωτικών τους ιδιοτήτων. Οι πολυφαινόλες αποτελούν μια σημαντική ομάδα φυτοχημικών που κέρδισαν μια αυξημένη προσοχή στην έρευνα, από τότε που διαπιστώθηκε ότι θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων και να επιδράσουν στο μεταβολικό σύνδρομο ή στις καρδιαγγειακές παθήσεις. Ορισμένες από τις δράσεις αυτές έχουν ήδη αναγνωριστεί ως «αξιώσεις υγείας», ενώ για τις υπόλοιπες δεν έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής επιβεβαιωμένα επιδημιολογικά ή πειραματικά δεδομένα ή τα υπάρχοντα δεδομένα δεν είναι αρκετά ισχυρά, ώστε να οδηγήσουν σε νέους ισχυρισμούς υγείας. Η παρούσα διατριβή επικέντρωσε το ενδιαφέρον της αποκλειστικά στις ευεργετικές επιδράσεις των (πολύ) φαινολών του ελαιόλαδου, του κρασιού και των εξεταζόμενων αποβλήτων τους, στην ανθρώπινη υγεία και στην οικονομική αξιοποίηση αυτών στους τομείς υγείας, διατροφής, φαρμακευτικής και κοσμετολογίας. Στόχοι της παρούσας μελέτης ήταν: α) η συστηματική ανασκόπηση της παγκόσμιας βιβλιογραφίας και η μετα-ανάλυση δεδομένων, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρισμούς υγείας (Health claims) για τη χρήση των (πολύ) φαινολικών ουσιών που εμπεριέχονται στα υπό εξέταση απόβλητα & β) η οικονομική αξιοποίηση των πολυφαινολών και άλλων μικροστοιχείων του ρυπαντικού φορτίου των παραπάνω αποβλήτων στους τομείς της υγείας, της διατροφής, της φαρμακευτικής και της κοσμετολογίας. Προκειμένου να οροθετηθεί ο ακριβής ρόλος του ελαιόλαδου στην τροποποίηση των μεταβολικών παραγόντων (γλυκόζη και κυκλοφορούντα λιπίδια), η παρούσα μελέτη πραγματοποίησε ένα δίκτυο μετα-ανάλυσης σε 30 μελέτες ανθρώπινης παρέμβασης, όπου χορηγήθηκε ελαιόλαδο σε ένα συνολικό αριθμό 7.688 ατόμων, κυρίως στο πλαίσιο της μεσογειακής διατροφής. Επίσης, στις 30 διατηρούμενες μελέτες, διεξήχθη μια περαιτέρω έρευνα για την επίδραση των πολυφαινολών του ελαιόλαδου στους οξειδωτικούς και φλεγμονώδεις δείκτες που συνδέονται με τις καρδιαγγειακές και άλλες εκφυλιστικές ασθένειες. Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων διαπιστώθηκε ότι: 1)Η παρούσα έρευνα αποδεικνύει ότι η επίδραση του ελαιόλαδου στη γλυκόζη και στα κυκλοφορούντα λιπίδια δεν μπορεί να διακριθεί από την επίδραση της προσκόλλησης σε ένα μεσογειακό πρότυπο διατροφής. Η μόνη ξεκάθαρη επίδραση ενός ελαιόλαδου υψηλής περιεκτικότητας πολυφαινολών (HPOO) σε αυτές τις παραμέτρους, είναι η επίδρασή του στην HDL – χοληστερόλη και στη βελτίωση της αντιοξειδωτικής και φλεγμονώδης κατάστασης των ασθενών. Η παρούσα μελέτη ανέδειξε ένα νέο στοιχείο ότι η χαμηλότερη συγκέντρωση αντιοξειδωτικών πολυφαινολών στο ελαιόλαδο, μπορεί να επαρκεί για τις ωφέλιμες επιδράσεις του (~60 mg/L ελαιόλαδου). Επίσης, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το λιπιδικό κλάσμα του ελαιόλαδου μπορεί να είναι υπεύθυνο για κάποιες από τις ευεργετικές δράσεις του. 2)Η έρευνα αυτή παρέχει νέα δεδομένα σχετικά με την επίδραση του ελαιόλαδου και προτείνεται μια πιθανή μετατόπιση των παραδειγμάτων για τη χρήση του στην ανθρώπινη διατροφή και υγεία, καθώς επίσης και ως μια πρόσθετη παρέμβαση στη φαρμακολογική θεραπεία. Το ελαιόλαδο θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την πρόληψη της αθηροσκλήρωσης. 3)Η μείωση της οξειδωμένης LDL στο πλάσμα, συσχετίστηκε με το φαινολικό περιεχόμενο του ελαιόλαδου (OOHPC/OOLPC) που χορηγήθηκε και υποστηρίζει την υπόθεση ότι, η κατανάλωση του πλούσιου σε φαινόλες ελαιόλαδο θα μπορούσε να προσφέρει οφέλη στην πρόληψη των οξειδωτικών διεργασιών. 4) Οι δείκτες της οξειδωτικής βλάβης του DNA & RNA μειώθηκαν αξιοσημείωτα και με αμφότερες τις παρεμβάσεις ελαιόλαδου (OOHPC/OOLPC) και με την προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή. Αυτό υποδηλώνει ότι μια μέτρια περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες (~60 mg πολυφαινόλες/L ελαιόλαδου) μπορεί να επαρκεί για την πρόληψη της οξείδωσης των νουκλεϊνικών οξέων.5)Οι υψηλότερες μειώσεις στην CRP και στις Ιντερλευκίνες (IL-6; IL-18; IL-7) παρατηρήθηκαν μετά την εγκαθίδρυση ενός μεσογειακού διατροφικού προφίλ με την προσθήκη ελαιόλαδου, ανεξάρτητα από την περιεκτικότητά του σε πολυφαινόλες. Η επίδραση του ελαιόλαδου στους παραπάνω φλεγμονώδεις δείκτες ήταν κυρίως εμφανής σε ασθενείς με καθιερωμένο μεταβολικό σύνδρομο ή σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο. Γεγονός που αποδεικνύει την πιθανή προστατευτική/θεραπευτική χρήση του ελαιόλαδου σε τέτοιες συνθήκες. Οπότε, μια διατροφή που μοιάζει με τη μεσογειακή είναι σε θέση να μειώσει το βαθμό φλεγμονής και έτσι θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο. Επιπλέον, διερευνήθηκαν οι επιδραστικοί παράγοντες στην οικονομική αξιοποίηση των πολυφαινολών που ανακτώνται από τα εξεταζόμενα απόβλητα και η μετατροπή τους σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας (διατροφικά συμπληρώματα, λειτουργικά τρόφιμα και καλλυντικά) στους τομείς της υγείας, φαρμακολογίας, τροφίμων και κοσμετολογίας. Η διερεύνηση των επιδραστικών παραγόντων πραγματοποιήθηκε μέσω της σύνταξης δύο ερωτηματολογίων με ομάδα στόχο τους εν δυνάμει καταναλωτές των υπό εξέταση προϊόντων. Οι στατιστικές αναλύσεις διενεργήθηκαν με αμφίπλευρους ελέγχους, σε επίπεδο σημαντικότητας α=0,05. Το λογισμικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το IBM SPSS Statistics v.21. Στο πλαίσιο αυτό διερευνήθηκε το προφίλ των εν δυνάμει καταναλωτών, το μέγεθος της αγοράς και ζήτησης, η αναγκαιότητα αυτών, καθώς και το επίπεδο ενημέρωσης των καταναλωτών για τα υπό εξέταση προϊόντα. Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν είναι τα ακόλουθα: 1) Το προφίλ του καταναλωτή συμπληρωμάτων διατροφής ή λειτουργικών τροφίμων και φυτικών καλλυντικών θα μπορούσε να είναι: γυναίκα, ηλικίας 36-55 ετών, έγγαμη, δημόσιος ή ιδιωτικός υπάλληλος, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και που εμπίπτει στη μέση και υψηλή εισοδηματική κλάση. 2) Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας υποδηλώνουν μια θετική στάση των ερωτηθέντων και προθυμία αγοράς απέναντι στα φυσικά προϊόντα, χωρίς συνθετικά αρώματα και χημικές ουσίες και προτιμούν να είναι βιολογικά ή πιστοποιημένα προϊόντα. Επίσης, διαφαίνεται έντονα η περιβαλλοντική τους ανησυχία δηλώνοντας την προτίμηση τους σε προϊόντα που είναι φιλικά προς το περιβάλλον και προσδίδουν μεγάλη έμφαση στην υγεία, στην υγιεινή διατροφή και στη χρήση φυσικών προϊόντων, χωρίς φυτοφάρμακα ή γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. 3) Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση των ερωτηθέντων για την αγορά των υπό εξέταση προϊόντων είναι το ενδιαφέρον τους και η πρόληψη για την υγεία, την υγιεινή διατροφή και την αντιμετώπιση κάποιου προβλήματος υγείας. Επίσης δηλώνουν ξεκάθαρα την προτίμησή τους στα φυσικά προϊόντα, όπως πχ τα φυτικά καλλυντικά ή τα βιολογικά προϊόντα. Επιπλέον, τα άτομα μέσης ηλικίας και με ανώτερο επίπεδο μόρφωσης δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην αγορά των υπό εξέταση προϊόντων για να αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα υγείας. 4) Οι συμμετέχοντες που ανήκαν στην υψηλότερη βαθμίδα μόρφωσης, ήταν θετικότερα προδιατεθειμένοι προς επιπλέον πληρωμή των συμπληρωμάτων διατροφής και λειτουργικών τροφίμων σε σχέση με όσους ανήκαν στο μέσο ή κατώτερο μορφωτικό επίπεδο. Ένα επίσης υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων αγοράζει ήδη τα φυτικά καλλυντικά και ένα υπολογίσιμο ποσοστό δηλώνει ότι θα πλήρωνε επιπλέον χρήματα για την αγορά των φυτικών καλλυντικών. 5) Οι ερωτηθέντες που έχουν ανώτερο μορφωτικό επίπεδο και υψηλό εισόδημα γνωρίζουν περισσότερο και αγοράζουν τα λειτουργικά τρόφιμα σε σχέση με όσους έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και χαμηλό εισόδημα. Επίσης οι γυναίκες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο και οικολογική συνείδηση είναι εν δυνάμει χρήστες των φυτικών καλλυντικών. 6)Οι καταναλωτές της παρούσας έρευνας εμπιστεύονται τη χρήση των φυτικών καλλυντικών, ενώ φαίνεται να έχουν κάποιες επιφυλάξεις για τη χρήση των συμπληρωμάτων διατροφής και των λειτουργικών τροφίμων. Δεδομένου ότι τα διατροφικά συμπληρώματα δεν θεωρούνται από τους συμμετέχοντες ότι αποτελούν μέρος μιας υγιεινής διατροφής, όπως η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Υπολογίσιμο ποσοστό των ερωτηθέντων δήλωσε να έχει άγνοια για τα λειτουργικά τρόφιμα σε σχέση με τα συμπληρώματα διατροφής και τα φυτικά καλλυντικά που οι συμμετέχοντες δήλωσαν αρκετά εξοικειωμένοι με αυτά, σε υψηλά ποσοστά. 7) Οι ερωτηθέντες προτιμούν οι ισχυρισμοί υγείας που θα αναγράφονται στις ετικέτες των υπό εξέταση προϊόντων να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένοι. Επίσης, επιθυμούν οι επιπλέον πληροφορίες στις ετικέτες να αναγράφουν τα αναμενόμενα οφέλη για την υγεία και να είναι κατανοητές. Οι συμμετέχοντες επιθυμούν ενημέρωση σχετικά με την ποιότητα, φυσικότητα και τη χρήση των υπό εξέταση προϊόντων. Ακόμη επιθυμούν ρεαλισμό στη διαφήμιση όπως, αναφορά σε τυχόν παρενέργειες τους και αποτελέσματα κλινικών μελετών. 8) Τέλος, τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο που θα υποστηρίξει: α) Την προώθηση νέων & καινοτόμων επενδύσεων από τις εταιρείες ελαιοτριβείων και οινοποιείων, μετατρέποντας τα απόβλητά τους σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας με οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη, β) την αξιοποίηση των πολυφαινολών των εξεταζόμενων αποβλήτων ως οικονομικές πηγές φυσικών αντιοξειδωτικών, ώστε να μπορούν εύκολα να αντικαταστήσουν τα συνθετικά αντιοξειδωτικά στους κλάδους φαρμάκων, τροφίμων και καλλυντικών, γ) την παραγωγή και προώθηση νέων προϊόντων από τις παραπάνω βιομηχανίες που θα ανταποκρίνονται στις νέες καταναλωτικές τάσεις και συμπεριφορές, όπως καταγράφτηκαν στην παρούσα έρευνα, δ) μια πρόταση ενός νέου ισχυρισμού υγείας, ότι η συγκέντρωση πολυφαινολών ελαιόλαδου (~60mg/L) είναι αρκετή για να προκαλέσει την αντιοξειδωτική προστασία, εφόσον επαληθευτεί και σε περαιτέρω προοπτικές μελέτες, ε) την προώθηση του προτύπου της Μεσογειακής διατροφής που το ελαιόλαδο είναι το κύριο συστατικό και την ενσωμάτωσή του στην πρόληψη και διαχείριση ασθενειών (καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος κ.λπ.) & στ) τη συμβολή στη διαμόρφωση των Ευρωπαϊκών πολιτικών & στρατηγικών στην αξιοποίηση των αγροτικών αποβλήτων σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας με οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη και ευνοϊκές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.