Η αφήγηση ως εκπαιδευτικό εργαλείο στη διδασκαλία της βιολογίας

Ο επιστημονικός γραμματισμός προϋποθέτει τόσο γνώσεις επιστημονικού περιεχομένου όσο και κατανόηση της φύσης της επιστήμης, δηλαδή γνώσεις για το τί είναι και πώς λειτουργεί η επιστήμη. Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη παραδείγματα που διαφωτίζουν τις έννοιες της φύσης της επιστήμης και η εισαγωγή της στην τάξη μπορεί να επιφέρει πολλαπλά παιδαγωγικά οφέλη. Η κριτική εκπαίδευση υπογραμμίζει την αναγκαιότητα των παραπάνω, και επισημαίνει ότι για να επιτευχθεί ο συγκεκριμένος στόχος, θα πρέπει στην τάξη να καλλιεργείται κλίμα εμπιστοσύνης ώστε να μπορεί να ανθήσει δημοκρατικός διάλογος. Παρόλα αυτά η εισαγωγή της ιστορίας και της φύσης της επιστήμης στην εκπαιδευτική πράξη παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες και συχνά οι καθηγητές εστιάζουν αποκλειστικά στη διδασκαλία του επιστημονικού περιεχομένου. Προτείνεται ότι η προφορική αφήγηση ιστοριών από την ιστορία της επιστήμης και συγκεκριμένα από την ιστορία της βιολογίας μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο για την εισαγωγή θεμάτων της φύσης της επιστήμης στη διδασκαλία της βιολογίας, που θα έλκει το ενδιαφέρον και την προσοχή των μαθητών. Η προφορική αφήγηση σύμφωνα με νευροβιολόγους έχει ως αποτέλεσμα την αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, και σύμφωνα με παιδαγωγούς δρα θετικά στο κλίμα της τάξης και τις σχέσεις μεταξύ μαθητών και καθηγητών. Επιπλέον οι ιστορίες λειτουργούν ως ισχυρά μνημοτεχνικά εργαλεία και παρακολουθώντας μία επιστημονική ιστορία, σημαντικοί γνωστικοί στόχοι μπορούν να επιτευχθούν. Στόχος της διατριβής ήταν α) να σχεδιάσουμε ιστορίες με περιεχόμενο από την Ιστορία της Βιολογίας και δομή παραδοσιακών ιστοριών που να μπορούν να ενταχθούν στο πρόγραμμα σπουδών της Βιολογίας Γυμνασίου και Λυκείου ώστε β) να διερευνηθεί η ανταπόκριση καθηγητών και μαθητών σε αυτές τις ιστορίες και συνεπώς η αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Η σημαντικότητα και η πρωτοτυπία του θέματος έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχει γίνει αντίστοιχη μελέτη εστιασμένη στο μάθημα της βιολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση διεθνώς. Αρχικά πραγματοποιήθηκε συγγραφή τεσσάρων ιστοριών με περιεχόμενο από την ιστορία της βιολογίας που ταιριάζουν με το αναλυτικό πρόγραμμα της βιολογίας της δευτεροβάθμιας βαθμίδας εκπαίδευσης. Οι ιστορίες γράφτηκαν με βάση τη δομή των παραδοσιακών ιστοριών, δομή που σύμφωνα με ψυχοπαιδαγωγούς και νευροβιολόγους αντανακλά τον τρόπο που σκεφτόμαστε και βοηθά στη μνήμη. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε σεμινάριο προφορικής αφήγησης για εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και εφαρμογή της μεθόδου από τους εκπαιδευτικούς. Οι εκπαιδευτικοί που εφάρμοσαν τη μέθοδο και οι μαθητές τους έδωσαν ανατροφοδότηση σχετικά με την ανταπόκρισή τους σε αυτή. Εφαρμόστηκε μεικτή έρευνα και κρίθηκε σκόπιμο να εφαρμοστεί η μέθοδος τριγωνοποίησης δεδομένων. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: ερωτηματολόγιο καθηγητών, κλείδα παρατήρησης και ερωτηματολόγιο μαθητών, το οποίο κατασκευάστηκε με βάση προέρευνα που διεξηγάγαμε, και το οποίο ελέγχθηκε στο πλαίσιο πιλοτικής έρευνας. Οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα έμειναν ικανοποιημένοι από το προτεινόμενο εκπαιδευτικό εργαλείο. Οι μαθητές θεώρησαν ότι η αφήγηση των ιστοριών τους βοήθησε στην επίτευξη γνωστικών στόχων. Συνολικά διαπιστώθηκε ότι η εμπλοκή των μαθητών στο μάθημα με αφήγηση ήταν αυξημένη, και το κλίμα της τάξης θετικό. Επιπλέον μέσω των ιστοριών δόθηκαν οι απαραίτητες αφορμές για να συζητηθούν στην τάξη θέματα της φύσης της επιστήμης που οι μαθητές θεωρούν σημαντικά και οι καθηγητές δήλωσαν ότι διαφορετικά δε θα είχαν την ευκαιρία να τα προσεγγίσουν. Φαίνεται λοιπόν ότι η αφήγηση ιστοριών από την ιστορία της βιολογίας είναι ένα ενδιαφέρον και χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο που βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν και να απομνημονεύσουν επιστημονικό περιεχόμενο, έλκει το ενδιαφέρον τους, τους εμπλέκει στη μαθησιακή διαδικασία, και παράλληλα συμβάλλει στην επίτευξη στόχων της κριτικής εκπαίδευσης όπως είναι η εισαγωγή θεμάτων της φύσης της επιστήμης στη διδακτική πράξη και η βελτίωση του κλίματος της τάξης.