Πρόληψη και αντιμετώπιση ψυχοσωματικών και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε ανέργους σε περίοδο κοινωνικοοικονομικής κρίσης

Η πρόσφατη οικονομική κρίση της Ελλάδας έχει εκτοπίσει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από την αγορά εργασίας υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής, αλλά και τα επίπεδα σωματικής και ψυχικής υγείας των ατόμων. Η βιβλιογραφία δείχνει ότι οι άνεργοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να βιώνουν δυσκολίες όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη, το στίγμα και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις στον ευρύτερο χώρο της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας που φαίνεται να ανταποκρίνονται καλύτερα στη διαχείριση των προβλημάτων που προκύπτουν από την ανεργία. Η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ΘΑΔ) ανήκει στο λεγόμενο τρίτο ρεύμα των γνωστικο-συμπεριφορικών θεραπειών και χαρακτηρίζεται από μια έμφαση στην ενίσχυση ευέλικτων τρόπων αντίδρασης και στη δέσμευση σε συμπεριφορά σύμφωνη με τις προσωπικές αξίες του ατόμου. Μια τέτοια στάση θα βοηθούσε τους ανέργους να προστατευτούν από τις δυσμενείς συνέπειες της αρνητικής σκέψης για την κατάστασή τους και παράλληλα να οργανώσουν το χρόνο τους σύμφωνα με τις προσωπικές τους προτεραιότητες αποκομίζοντας μια αίσθηση νοήματος. Ο κύριος στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η διαμόρφωση ενός πρωτοποριακού πρωτοκόλλου παρέμβασης βασισμένου στη ΘΑΔ και προσαρμοσμένου στις ανάγκες των ατόμων που αντιμετωπίζουν την ανεργία κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής ύφεσης, και, παράλληλα, η εφαρμογή του σε ομαδικό πλαίσιο με στόχο την εξέταση της αποτελεσματικότητάς του. Οι εξαρτημένες μεταβλητές αφορούσαν δείκτες λειτουργικότητας και ψυχικής υγείας, μεταβλητές που σχετίζονται με τις διεργασίες της ΘΑΔ (ψυχολογική ευελιξία, συμπεριφορά που είναι συνεπής με τις αξίες του ατόμου, εστίαση της προσοχής στην εμπειρία στο παρόν, γνωστική συνταύτιση, συμπόνια προς τον εαυτό) και δευτερεύουσες έννοιες που συνδέονται με την εμπειρία της ανεργίας (οικονομική πίεση, δέσμευση στην απασχόληση, ενεργή αναζήτηση εργασίας, οικονομική αβεβαιότητα, προσωπική κυριαρχία). Πριν την εφαρμογή της έρευνας πραγματοποιήθηκαν δύο πιλοτικές ομάδες (Ν = 9) με ενθαρρυντικά αποτελέσματα στη μείωση της κατάθλιψης, στη βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και στην αύξηση της συμπεριφοράς που είναι σύμφωνη με τις αξίες του ατόμου. Στην τελική μορφή της παρέμβασης, μετά τις τροποποιήσεις που έγιναν στην πιλοτική, συμμετείχαν 39 άνεργοι. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια πριν και μετά την παρακολούθηση ομαδικής παρέμβασης διάρκειας 9 εβδομάδων, και 27 από αυτούς παρείχαν δεδομένα στο τρίμηνο επανέλεγχο. Επιπλέον, οι άνεργοι συμπλήρωναν κατά τη διάρκεια της παρέμβασης εβδομαδιαία ερωτηματολόγια που διερευνούσαν τη θεραπευτική διεργασία. Τα αποτελέσματα έδειξαν αύξηση της συμπεριφοράς που είναι σύμφωνη με τις αξίες του ατόμου, βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας, ενίσχυση της ψυχολογικής ευελιξίας, μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων, αύξηση των θετικών συναισθημάτων και μείωση της αντιλαμβανόμενης οικονομικής πίεσης, μείωση της δέσμευσης στην απασχόληση και μείωση της ενεργής αναζήτησης εργασίας αμέσως μετά την παρέμβαση. Επιπλέον, οι άνεργοι που δεν είχαν υποστεί σημαντικές υλικές απώλειες ανέφεραν μείωση της οικονομικής αβεβαιότητας τρεις μήνες μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης. Τα θετικά αποτελέσματα της παρέμβασης στη βελτίωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και της ψυχικής υγείας, καθώς και στη μείωση της αντιλαμβανόμενης οικονομικής πίεσης, διατηρήθηκαν στον επανέλεγχο. Η έρευνα παρέχει ενθαρρυντικά δεδομένα για την χρησιμότητα της αξιοποίησης του μοντέλου της ψυχολογικής ευελιξίας, των εγγενών κινήτρων και της φιλοσοφίας της βιωσιμότητας στην προστασία του πληθυσμού από τις συνέπειες της ανεργίας και της οικονομικής πίεσης. Τέλος, συζητάται η συμβολή της ΘΑΔ στην προαγωγή της ανθεκτικότητας και μιας αίσθησης επάρκειας που διακυβεύεται σε περιόδους κοινωνικοοικονομικής αστάθειας.