Κοινωνιοψυχολογικοί μηχανισμοί διαχείρισης του τρόμου και της αβεβαιότητας

Σκοπός αυτής της διατριβής, η οποία συνίσταται σε τέσσερις πειραματικές απόπειρες και μία συσχετιστική έρευνα, υπήρξε, κατά κύριο λόγο, ο έλεγχος της επίδρασης της ευκρίνειας της προσωπικής θνητότητας και διαφορετικών ειδών αβεβαιότητας σε ένα σύνολο όψεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η έρευνα 1 (Ν=245) διερεύνησε την επίδραση της υπενθύμισης της απειλής του θανάτου και της απειλής της χρεοκοπίας στις ιδεολογικοπολιτικές πεποιθήσεις των υποκειμένων. Τα ευρήματα έδειξαν πως η οικονομική απειλή της χρεοκοπίας προκάλεσε τη μείωση των θετικών στάσεων των συμμετεχόντων για την εξουσία και την επίταση της ανυπακοής τους προς αυτήν, κι ως εκ τούτου ανέδειξαν τη διομαδική σύγκρουση μεταξύ της ομάδας του Λαού και της ομάδας της κατεστημένης Εξουσίας. Η έρευνα 2 (Ν=90) εξέτασε την επίδραση της ευκρίνειας της θνητότητας και της αβεβαιότητας στην προσβασιμότητα των έμμεσων σκέψεων του θανάτου και της αβεβαιότητας. Όπως αναμενόταν, η ευκρίνεια της θνητότητας προκάλεσε σημαντική αύξηση στην προσβασιμότητα των σκέψεων που σχετίζονται με την έννοια του θανάτου. Η έρευνα 3 (Ν=144) διερεύνησε την επίδραση της υπενθύμισης του συμβόλου του χρήματος, και της ευκρίνειας της θνητότητας και της αβεβαιότητας, στον βαθμό της ταύτισης των υποκειμένων με το ελληνικό έθνος. Η επαφή με πλαστά, μη έγκυρα χαρτονομίσματα οδήγησε συνολικά τους συμμετέχοντες στην περαιτέρω μείωση της ταύτισής τους με την ενδο-ομάδα του έθνους. Η έρευνα 4 (Ν=135) εξέτασε, εκτός άλλων, την επίδραση της ευκρίνειας της θνητότητας και, συγκεκριμένα, της προσωπικής αβεβαιότητας στις αντιδράσεις των συμμετεχόντων απέναντι στον δράστη μίας παραβατικής πράξης, αλλά και στις αξιολογήσεις τριών πολιτικών υποψηφίων, διαφορετικού ύφους πολιτικής ηγεσίας. Τα υποκείμενα στα οποία κατέστη πρόδηλη η θνητότητά τους πρότειναν αυστηρότερες και βαρύτερες ποινές για τον παραβάτη του νόμου και των κοινωνικών αξιών, αξιολόγησαν λιγότερο θετικά, και ψήφισαν σε μικρότερο βαθμό ως πρωθυπουργό τον Συνεργάσιμο πολιτικό υποψήφιο, προτίμησαν περισσότερο το εξουσιαστικό ή αλλιώς «ανδρικό» στυλ ηγεσίας, αλλά και το ανδρικό φύλο ως ηγετικό φύλο. Αντιστοίχως, η ευκρίνεια της προσωπικής αβεβαιότητας προκάλεσε την αρνητικότερη αξιολόγηση, και τη μείωση των ψήφων υπέρ, του Συνεργάσιμου υποψήφιου, την ισχυρότερη προτίμηση προς το εξουσιαστικό, «ανδρικό» στυλ ηγεσίας, αλλά και την επιλογή, εκ μέρους ειδικά των γυναικών, του θηλυκού φύλου ως ηγετικού, αποκλειστικά για την περίπτωση του Συνεργάσιμου υποψηφίου. Τέλος, η συσχετιστική έρευνα 5 (Ν=299) διερεύνησε μ’ έναν διαφορετικό μεθοδολογικά τρόπο τις σχέσεις του άγχους του θανάτου, της αβεβαιότητας για το μέλλον, των στάσεων έναντι του χρήματος, της πολιτικής συμπεριφοράς και της πολιτικής αυτοτοποθέτησης των συμμετεχόντων. Τα ευρήματα έδειξαν πως οι κάτοικοι των πόλεων που λαμβάνουν χαμηλά εισοδήματα ανέφεραν μεγαλύτερο άγχος του θανάτου σε σύγκριση με αυτούς που λαμβάνουν υψηλότερα εισοδήματα, και επιπλέον, πως οι πρώτοι όσο περισσότερο αναγνώριζαν τη θετική συμβολική δύναμη του χρήματος, τόσο περισσότερο ήταν εκτεθειμένοι στο άγχος του θανάτου αυτό καθεαυτό. Στο πεδίο της πολιτικής ηγεσίας τα ευρήματά μας δεν είναι ασύμβατα με τα αποτελέσματα της έρευνας 4 : οι υψηλά αβέβαιοι νεαροί συμμετέχοντες προτίμησαν μεν σε μεγαλύτερο βαθμό τον Αποτελεσματικό πολιτικό υποψήφιο, αλλά προτίμησαν, ταυτόχρονα, και σε μικρότερο βαθμό τον Συνεργάσιμο. Επιπροσθέτως, η θετική συνάφεια μεταξύ δεξιού πολιτικού προσανατολισμού, δεξιάς πολιτικής αυτοτοποθέτησης για την ακρίβεια, και άγχους του θανάτου καταγράφηκε αποκλειστικά στην κατηγορία των συμμετεχόντων που λαμβάνουν εξαιρετικά χαμηλά εισοδήματα, ενώ, απεναντίας, στο δείγμα των υψηλά πολιτικοποιημένων ερωτώμενων εξίσου από το άγχος του θανάτου φάνηκε πως προστατεύονται τόσο οι αριστεροί, όσο και οι δεξιοί. Τα αποτελέσματα ερμηνεύονται και προσεγγίζονται μέσω θεωριών της Αβεβαιότητας και της Θεωρίας Διαχείρισης του Τρόμου (ΤΜΤ).