Η περί ύλης διδασκαλία του αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα διατριβή κινείται στον άξονα της έννοιας της ύλης, και επιχειρεί να εκθέσει τις ιστορικές προϋποθέσεις της κοσμολογικής αναζήτησης. Διαμέσου της μετεξέλιξης και της μεταστοιχείωσης των εννοιών στο διάνυσμα της ιστορίας, ρίχνει φως στη μετάβαση από την ελληνική κοσμολογία στη χριστιανική κτισιολογία, και αναδεικνύει τον αντιμανιχαϊκό και αντιδυαρχικό χαρακτήρα της σύνολης θεολογίας του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ο οποίος είναι πάντα σύστοιχος με την Ορθόδοξη κοσμολογία. Το άτοπο της μανιχαϊκής δυαρχίας αντικρούεται με στέρεα επιχειρήματα, που καταδεικνύουν τον Τριαδικό Θεό ως μόνη, αυθύπαρκτη συστατική αρχή του παντός και ως το μείζον της κτίσης και της ιστορίας, αφού μονάχα Αυτός δημιουργεί όντα θεοπρεπώς, άγοντάς τα από το μη ον στο είναι. Σε διάφορες αναλυόμενες κειμενικές συνάφειες, ο ιερός Δαμασκηνός εναλλάσσει ή και αντικαθιστά τον όρο ύλη με τον όρο κτίση, φανερώνοντας έτσι την ταυτοσημία των δύο εννοιών στη θεολογία του. Η ύλη είναι συνώνυμη της κτιστότητας, της τρεπτότητας και της σωματικότητας των όντων. Στοιχώντας στο κείμενο της Γένεσης, ο άγιος φανερώνει την αγαθότητα της ύλης, και αναλύει τα ακανθώδη ζητήματα του κακού και της θεοδικίας υπό το πρίσμα της κτισιολογίας. Η ύλη είναι προϊόν της πανσθενουργού θείας βούλησης. Η αποειδωλοποίηση της ύλης-κτίσης επιτυγχάνεται μέσα από την απομύθευσή της, κάτι που σταδιακά οδηγεί στην καταξίωση της ύλης στο φως τόσο της περί δημιουργίας διδασκαλίας, όσο και της θείας ενανθρώπισης. Συγχρόνως, ο ιερός Πατήρ διατελεί έμπλεος σεβασμού και τιμής για τη σύμπασα κτιστή πραγματικότητα.Περαιτέρω, η διατριβή αναλύει σε βάθος τις πολυσήμαντες έννοιες της θείας πρόνοιας, της πρόγνωσης και του ανθρώπινου προορισμού σε σχέση με την ανθρώπινη ελευθερία, προκειμένου αφενός να διαφανεί η μεταξύ τους διαλεκτική ένταση, κι αφετέρου να καταδειχθεί το διάφορο του ντετερμινιστικού μανιχαϊκού κοσμοειδώλου και της ορθόδοξης θεώρησης του κόσμου. Η θεώρηση των λόγων των όντων ως θελημάτων, παραδειγμάτων, προορισμών, αλλά πρωτίστως ως εικόνων της θείας βουλής φανερώνει τον κομβικό ρόλο που διαδραματίζουν στην κτισιολογία του Δαμασκηνού. Από τα ανωτέρω εμφαίνεται σαφώς ο οντολογικός χαρακτήρας της κτισιολογίας του Δαμασκηνού.