Sprachliche okologie im bereich des lernens und der valuation von fremdsprachen

Το αρχικό ερώτημα της παρούσας διατριβής, που εξυπηρετεί ως αφορμή για την διερεύνηση του προβλήματος από διαφορετικό πρίσμα απ' ό,τι γινόταν μέχρι τώρα, αφορά το αντικείμενο της μέτρησης: ΤΙ είναι αυτό που πραγματικά αξιολογούμε στις προφορικές εξετάσεις γλωσσομάθειας; Ως αντικείμενο της μέτρησης θεωρείται μέχρι σήμερα η παραγωγή του υποψηφίου. Βάσει εμπειρικών δεδομένων μπορεί κανείς να παρατηρήσει, ότι η «παραγωγή του υποψηφίου» ως εννοιολογική κατασκευή (Konstrukt) φέρει δυσκολίες και ασάφειες ως προς τον προσδιορισμό της και την αξιολόγησή της με τη χρήση αντίστοιχων επικοινωνιακών κριτηρίων. Η παραπάνω διαπίστωση, σε σχέση με το γεγονός ότι οι κυρίαρχες κοινωνικές συνθήκες καθορίζουν ως στόχο της εκμάθησης ξένων γλωσσών περισσότερο την επιτυχημένη πιστοποίηση των γνώσεων παρά την εξέλιξη και καλλιέργεια της επικοινωνιακής ικανότητας και ότι η έρευνα στον τομέα της Ξενόγλωσσης Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης είναι στραμμένη περισσότερο προς την ποσοτικοποίηση, οδηγεί στο ακόλουθο συμπέρασμα: Όσον αφορά τον διαδραστικό χαρακτήρα μιας προφορικής εξέτασης γλωσσομάθειας, η παραγωγή του υποψηφίου ως αντικείμενο της μέτρησης είναι περιοριστική. Αρχικά, για την διερεύνηση του αρχικού ερωτήματος «ΤΙ αξιολογούμε στις προφορικές εξετάσεις γλωσσομάθειας;» διατυπώθηκαν υποθέσεις, οι οποίες εξετάζουν όλες τις διαστάσεις του ερωτήματος τόσο σε κοινωνικό όσο και σε επίπεδο αξιολόγησης και μέτρησης. Μετά από ενδελεχή εξέταση μπορεί να διατυπωθεί ξεκάθαρα, ότι η επικρατέστερη υπόθεση αφορά την φύση του αντικειμένου μέτρησης per se: Ο παραγόμενος λόγος του υποψηφίου αντικατοπτρίζει μόνο μερικώς τις διαδικασίες γλωσσικής αλληλεπίδρασης, που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια μιας προφορικής εξέτασης. Αν λοιπόν αξιολογούμε την επίδοση του υποψηφίου με βάση αποκλειστικά την παραγωγή του, τότε εκλείπει ο παράγοντας της αλληλεπιδραστικότητας ή διαλογικότητας (Interaktivität) (στην περίπτωση των προφορικών γλωσσικών εξετάσεων ο παράγοντας της επιρροής των εκφωνημάτων (Äußerungen) του εξεταστή ή/ και του κατασκευαστή τεστ ως "κρυφού" ομιλητή καθώς και της επιρροής του υλικού της εξέτασης). Η παραπάνω παρατήρηση αντανακλά σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την εννοιολογική εγκυρότητα (Konstruktvalidität) ενός γλωσσικού τεστ. Εκτός αυτού, η έλλειψη αυτή συμβάλλει στην διατήρηση της σύγκρισης μεταξύ μητρικού και μη μητρικού ομιλητή, που επηρεάζει τόσο την διδασκαλία και την εκμάθηση όσο και την αξιολόγηση των ξένων γλωσσών, υπό την έννοια ότι συχνά έρχονται στην επιφάνεια φωνές ενάντια στην χρήση μη μητρικών εξεταστών στα πλαίσια προφορικών εξετάσεων. Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στην διερεύνηση της φύσης της προφορικής εξέτασης ως προφορικής διαπολιτισμικής διάδρασης και επιδιώκει να αναδείξει τις δυναμικές μεταξύ εξεταστή (ως μητρικού και μη μητρικού ομιλητή) - εξεταζόμενου - κατασκευαστή εξέτασης/ υλικού εξέτασης. Αυτή η προοπτική μας προσδίδει μια ολιστικότερη ματιά στο ΤΙ συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας προφορικής εξέτασης γλωσσομάθειας, που με τη σειρά του καθορίζει το ΤΙ αξιολογείται. Σε αυτήν την προοπτική βασίζεται η αρχική σχεδίαση των ερωτημάτων της έρευνας, τα οποία χωρίζονται στους εξής άξονες: (i) Την διερεύνηση προφορικών εξετάσεων γλωσσομάθειας σε Γ επίπεδο (Γ1&Γ2 του ΚΕΠΑ) ως διαπολιτισμικές διαδράσεις στο πλαίσιο ενός οργανισμού (Institution) και συνεπώς ως πεδίο εμφάνισης της συμβολικής ικανότητας (symbolische Kompetenz, Kramsch 2006, Kramsch/Whiteside 2008, Kramsch 2011), (ii) την ανάλυση ενός σώματος δεδομένων προφορικών εξετάσεων και τον ορισμό βάσει αυτού συγκεκριμένων διαλογικών φαινομένων, που στοιχειοθετούν την συμβολική ικανότητα και (iii) την ερμηνεία των φαινομένων αυτών βάσει αρχών ενός οικογλωσσολογικού πεδίου. Η φύση της προφορικής εξέτασης γλωσσομάθειας ως προφορική διαπολιτισμική διάδραση δικαιολογεί επιστημονικά την επιλογή μιας θεωρητικής προσέγγισης, όπως την συμβολική ικανότητα, βάσει της οποίας μπορεί να εξετάσει κανείς σε βάθος την περίπλοκη σχέση μεταξύ «Παραγόμενου (από τον ομιλητή)/ Αντιλαμβανόμενου (από τον ακροατή) - διαδραστικής γλωσσικής δράσης - παραγόμενων κοινωνικών δυναμικών σε micro και macro επίπεδο» στο πλαίσιο ενός διαπολιτισμικού περιβάλλοντος, όπως είναι η προφορική εξέταση γλωσσομάθειας.Η συμβολική ικανότητα συμβάλει σημαντικά στην ανάδειξη διαλογικών φαινομένων, αφού βάσει των τριών παραμέτρων της, της συμβολικής αναπαράστασης (symbolische Repräsentation), της συμβολικής δράσης (symbolisches Handeln) και της συμβολικής εξουσίας (symbolische Macht) (Kramsch 2011) συμβάλει στην κατηγοριοποίηση τους, και μάλιστα σύμφωνα με οικογλωσσολογικά κριτήρια ερμηνείας, δηλαδή σύμφωνα με όλες εκείνες τις αλληλεπιδρούσες κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές, εθνογραφικές, δημογραφικές, ιστορικές, αισθητικές, διαδραστικές, ψυχολογικές, γνωσιακές κλπ. παραμέτρους. Μια οικογλωσσολογική προσέγγιση των προφορικών δεδομένων και ως εξής και των κυρίαρχων διαλογικών φαινομένων, που αναδείχθηκαν μέσα από την ανάλυση των δεδομένων και μπορούν να κατηγοριοποιηθούν βάσει της συμβολικής ικανότητας, μας επιτρέπουν να ορίσουμε εκ νέου την κατασκευή «ξενόγλωσση προφορική ικανότητα», δηλ. την αξιολογική κατασκευή «Προφορικός Λόγος» και κατά συνέπεια να ορίσουμε ολιστικότερα το ΤΙ αξιολογούμε.Με στόχο την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων ακολουθήθηκαν ποσοτικές μέθοδοι ανάλυσης και ερμηνείας: Από ένα σώμα βιντεοσκοπημένων προσομοιώσεων προφορικών εξετάσεων γλωσσομάθειας σε Γ επίπεδο στη μορφή της εξέτασης του Κρατικού Πιστοποιητικού Γλωσσομάθειας (ΚΠγ), οι οποίες διεξήχθησαν σε δύο ισοδύναμες ομάδες (πειραματική και ομάδα ελέγχου) και αποτελούνταν αντίστοιχα από έναν εξεταστή Γερμανικής μητρικής γλώσσας/ καταγωγής με έξι Έλληνες υποψηφίους και έναν εξεταστή Ελληνικής μητρικής γλώσσας/ καταγωγής με έξι Έλληνες υποψηφίους, εξήχθησαν προφορικά δεδομένα, τα οποία απομαγνητοφωνήθηκαν και σχολιάστηκαν σε παρτιτούρα με τη βοήθεια του προγράμματος EXMARaLDA, και αναλύθηκαν με βάση την μεθοδολογική προσέγγιση της Ανάλυσης Συνομιλίας (Konversationsanalyse). Τα ευρήματα της ανάλυσης ανέδειξαν, μέσα από τα προφορικά δεδομένα, συγκεκριμένα διαλογικά φαινόμενα, όπως η μεταφορικότητα (Metaphorizität), η ιστορικότητα (Historizität), η υποκειμενικότητα (Subjektivität) και τα μη λεκτικά και πάρα-λεκτικά στοιχεία της ενσωμάτωσης (Verkörperung), τα οποία κατηγοριοποιήθηκαν με βάση την κάθε παράμετρο της συμβολικής ικανότητας. Η ερμηνεία των φαινομένων αυτών έγινε βάσει οικογνωσσολογικών αρχών, πράγμα που ενίσχυσε την υπάρχουσα, ελλιπώς τεκμηριωμένη συσχέτιση μεταξύ προφορικών διαπολιτισμικών διαδράσεων στο πλαίσιο ενός οργανισμού (κοινωνικής εξουσίας), όπως οι ερευνηθείσες εξετάσεις, και της γνωσιακής, συνομιλητικής, αφηγηματικής, διαπολιτισμικής και κοινωνιοπολιτικής πλευράς της χρήσης της γλώσσας.